35سياسى و انقلابى است و هرچه مى‌شود، بايد استفاده كرد. يا مثلاً در منا، يا در خود مكه، يا در مدينه، چه استفاده‌اى مى‌توان كرد. در بحبوحه اعمال حج، چه استفاده‌هايى مى‌توان كرد. 1
بنابراين يكى از كارهاى سازمان حج و بعثه مربوط به آن، توجه به ابعاد مسائل فقهى، مسائل اجتماعى، سياسى، اخلاقى، معنوى، عبادى و عرفانى است. ايشان تهيه كتاب، با برنامه‌ريزى‌هاى گوناگون، با آموزش و بيان مسائل را از ضروريات اين مهم مى‌دانند. 2 بنابراين روشن مى‌شود مقام معظم رهبرى، حج را از جمله مقولات چندتبارى و ميان‌رشته‌اى مى‌دانند و استفاده از ظرفيت علوم موجود را براى شناخت اين فريضه مهم، خواستارند؛ زيرا ثمربخشى حج و ظهور منافع كثير آن، زمانى ممكن است كه به همه ابعاد آن توجه شود تا حج درست و كامل، محقق شود و چنانچه حج درست محقق شود، منافع كثير آن آشكار خواهد شد. بدين جهت «اگر حج، چنان‌كه قرآن خواسته و پيامبر (ص) فرموده وعمل كرده به جاى آورده شود و چنان‌كه فرموده: «خذوا عنى مناسككم»، مناسك آن از عمل او گرفته شود، تأمين كننده كمال فرد و عزت امت است. هركس با چنين حجى مخالفت كند وحج را جدا از اين خطوط و نشانه‌هاى اصلى آن بخواهد، با كمال‌جويى فرد مسلم و عزت امت اسلامى مخالفت كرده است». 3
روش مقام معظم رهبرى به رهيافت جامع‌نگر
اكنون روشن شد كه رهيافت جامع‌نگر و تكثرگرايى روش‌شناختى در برخورد با مسئله حج از سوى مقام معظم رهبرى، نگرش كشكولى و جمع مكانيكى نيست كه گزاره‌هاى متنوع و متفرق را پيرامون حج، رديف كنند. بلكه رهيافت ايشان از سنخ جمع