88حسن طوسى (385 - 460 ه-) بنيان نهاد. ايشان - بنابر گفته شيخ آقا بزرگ طهرانى - خشت اول اين حوزه را بنا نهاد و آن‌را تأسيس كرد و در طول دوران متمادى، شاهد بروز هزاران كتاب بوده‌ايم كه بزرگان دين، فقهاى ارزشمند، فلاسفه و متكلمين شهير، مفسرين دانشمند، لغويون و نيز كسانى كه انواع و اقسام علوم اسلامى را آموختند و در آن سرآمد گشتند، در خلق اين آثار سهيم بوده‌اند. 1
شيخ محمد حرزالدين در كتاب خود درباره اين حوزه مبارك، عبارات ارزشمندى را بيان نموده؛ از جمله: شهر علم و فقها، شهر فقه و علما، شهر علم و فقاهت، شهر اجتهاد و مجتهدين، دارالاجتهاد، شهر علم و مهاجرت مجتهدان يا تعبير مشهور او كه نجف در رأس شهرهاى جهان اسلام است، همانند مدينه منوره در عهد رسول‌الله (صلى الله عليه و آله) . 2
در اين فصل از مباحث قصد داريم به هر آنچه وى پيرامون حوزه علميه و مسائل مرتبط با آن نگاشته، بپردازيم اعم از اين‌كه اين مطالب، مشاهدات شخص او بوده يا آن‌را از زبان ديگران نقل كرده است. اما حقيقتا آنچه در اين كتاب مييابيم، در هيچ منبع ديگرى بدين صورت يافت نميشود و ما در اين‌جا به طور مختصر به اين مطالب ميپردازيم:
1. حكايت ملا على كنى از شيخ انصارى:
شيخ ملا على كنى طهرانى در سال 1220قمرى در «كن» (اطراف تهران) متولد شد. وى عالمى مشهور، فقيهى برجسته، محققى معتمد و عادل، اهل تقوا، بسيار زاهد و پرهيزكار بود و ما با او هم دوره بوديم. شيخ على كنى نقل ميكند: من با شيخ مرتضى انصارى (ره) حدود 20 سال در كربلا هم‌دوره بودم. شيخ انصارى از اثاث و اسباب خانه چيزى نداشت، جز عمامه‌اى كه در تابستان شب‌ها بر روى آن ميخوابيد و زمانى كه براى انجام كارى بيرون ميرفت، آن‌را بر روى سر ميگذاشت. ملا على كنى سخن جالبى را از شيخ انصارى نقل ميكند:
روزى شيخ انصارى بيمار شد و پزشك به او دستور داد تا حجامت كند. شيخ انصارى به شوخى به شخصى كه قرار بود آنها را حجامت كند گفت: ابتدا ملا على كنى را حجامت كن (عبارت عربى آن «فصد» ميشود، به معناى حجامت كردن كه اگر با سين خوانده شود، معناى فاسد كردن ميدهد. شيخ انصارى «فصد» گفت، اما ملا على «فسد» برداشت كرد تا عالميت خود را در جواب به شيخ انصارى برساند.) ملا على كنى هم در جواب گفت: اگر عالمى فاسد شود،