141بايسته است كه ابتدا به خلاصۀ آنچه در «دائرة المعارف اسلامى» 1دربارۀ كربلا در دوره‌هاى مختلف تاريخى آمده و عمدتاً مبتنى بر مآخذ عربى همچون: كتاب‌هاى بلاذرى، مقدسى، اصطخرى، طبرى، ياقوت، مستوفى و ديگران است نظر افكنيم. البته نوشته‌هاى خود غربى‌ها نيز از منابع اين دايرة المعارف است؛ هچون كتاب مستشرق آلمانى «نولدكه» 2پيرامون كربلا و شهادت امام حسين (ع) و «لسترنج» 3صاحب كتاب «سرزمين‌هاى شرقى خلافت» و سه مقالۀ «دائرة المعارف اسلامى» كه چنين آغاز مى‌شود: كربلا در جنوب غربى بغداد بر كنارۀ صحرا و در مقابل قصر ابن هبيره واقع شده. آن‌گاه اشاره مى‌كند كه نام «كربلا» شايد همان «كاربيلا» ى آرامى باشد كه در «سِفر دانيال» آمده، يا «كاربلاتو» آشورى. باور بر اين است كه در دوره فتوحات، خالد بن وليد اين منطقه را اشغال كرد و در آن خيمه برپا نمود و در روز عاشوراى سال 61 هجرى قمرى (10 تشرين اول 680 م) حسين بن على (ع) بين راه مكه تا عراق، به اجبار در كربلا، در منطقه «نينوا» فرود آمد و توسط نيروهاى اموى محاصره و در همان جا به شهادت رسيده و به خاك سپرده شد. مكانى كه جسم فرزندزاده رسول خدا (ص) ، پس از جدا شدن سر، در آن مدفون گرديد، به زودى زيارتگاهى مهم و مورد توجه براى شيعيان شد. اين همه آن چيزى است كه در «دائرة المعارف اسلامى» درباره رويدادهاى آغازين كربلا و شهادت امام حسين (ع) آمده است.
نخستين زائر ضريح
در «دايرة المعارف اسلامى» در اخبار سال 65 هجرى مى‌خوانيم كه سليمان بن صرد خزاعى با يارانش براى زيارت قبر مطهر امام حسين (ع) وارد كربلا شد و يك شبانه‌روز در آن‌جا اقامت نمود. نيز در اخبار سال 122هجرى آمده است كه زائران به ضريح مقدس هجوم مى‌بردند و بدان تبرك مى‌جستند. از طبرى نقل شده كه خادمان حرم امام حسين (ع) از ام‌موسى، مادر مهدى عباسى هبه‌ها و خيرات دريافت مى‌كردند.
دكتر «جان هولستر» 4در كتاب خود «شيعيان هند» خبرى را روايت مى‌كند با اين مضمون كه اول كسى كه پس از چهل روز از دفن امام حسين (ع) ايشان را زيارت كرد، صحابى معروف رسول خدا (ص) جابر بن عبدالله انصارى بود. وى يادآور مى‌شود كه يكى از روايات شيعه تصريح دارد كه يكى از دوستداران خاندان پيامبر (ص) با كاشتن درختى در نزديكى قبر شريف، آن را نشانه‌گذارى كرد؛ اما مدتى بعد به دستور هارون‌الرشيد، آن درخت را درآوردند و زمين پيرامونش را شخم زدند تا هيچ نشانه‌اى باقى نماند.