119
پيش‌درآمد
دور از واقع نيست كه بگوييم وجود اولين مدرسه، مقارن با شروع تعليم و تعلّم بوده؛ هرچند اين مدرسه، محل يا ساختمان مخصوصى به اين نام نداشته است. همين كه چند نفر دور هم جمع مى‌شدند و هدفشان يادگيرى و مباحثه علمى و شنيدن پند استاد بود، همان‌جا مبدل به مدرسه‌اى مى‌شد. اين اجتماع ساده مى‌توانست در هر جايى باشد؛ از بازار گرفته تا صحن مطهر علوى يا مساجد شهر و مساجدى كه فاصله چندانى با شهر نداشت؛ مثل مسجد كوفه؛ مسجدى كه در شهرت و فضيلت، كمتر از مسجد پيامبر (ص) در مدينه نيست. مسجدى كه اين ظرفيت را داشت كه زادگاه انديشه‌هاى جديد و نوآورى در عرصه علم باشد و سرآمدانى در علوم و فنون مختلف از آن برخيزند و مبدأ تغيير و تحول باشد.
از همين كلاس‌ها و مدرسه‌هاى ساده و بى‌آلايش بود كه نهضت‌هاى فكرى شكل مى‌گرفت و آيندگان و وارثان علم و تقوا مى‌توانستند ميوۀ شيرين اين شجره طيّبه را بچينند.
پيشينه علم؛ مدارس در ابتداى راه
در گذشته‌هاى دور، در بيرون شهر كوفه، مدرسه‌اى سُريانى‌الاصل به نام «عاقولا» وجود داشت كه تا دوره رومانى‌ها به حيات خويش ادامه داد. در اين مدرسه درس‌هايى با مبانى و اصول يونانى نيز تدريس مى‌شد، تا اين‌كه اين مدرسه در گذر روزگار به افول گراييد و