172سه ساعت از طلوع آفتاب برآمده، با جمعيتى از عوام و خواص به صحن مقدس رفته، در جلو ايوان طلاى مبارك ايستاده، كليددار زيارتى مختصر خوانده و غبار آن بارگاه را كحل الجواهر ديده اميد و آمال توشۀ سعادت نموده، به اتفاق اشخاص معروضه، از ميان بازار به جانب دروازه روانه شديم به عزم مسجد كوفه. از نجف اشرف به فاصلۀ ربع فرسنگ در يسار جاده مرقد مبارك كميل‌بن‌زياد است. در همان سمت، مسجد حنانه، مسجد سهله، مسجد زيد و مسجد صعصعه واقع است و قريب مسجد كوفه در طرف يمين بقعۀ شريف ميثم تمّار است. خود مسجد به اين طرز واقع شده كه باب‌الفيل در زاويه ديوار شمالى، متصل به ديوار مغربى واقع است. اطراف مسجد ايوان است و ايوان‌هاى سمت جنوب، پشت به قبله، به يكديگر راه دارد و بدون اتاق، كه در ايوان چهارم از جانب يمين، محراب و منبرى است كه گويند محل شهادت حضرت ولايت‌مآب آن‌جاست و مقامات ديگر در فضاى مسجد است كه در كتب ادعيه ضبط نموده‌اند. ديوار سمت مشرق هم ايوان است بدون حجره، ولى در دو طرف ديگر، ايوان و حجره دارد. طول مسجد بيست‌ودو طاق و عرضش نوزده طاق است. ايوان هشتم از ديوار سمت مشرق كه عرض مسجد است راهى است به محوطۀ ديگر كه طولاً نوزده ايوان و عرضاً دوازده طاق است. در اول ورود، در زاويۀ يمين، مرقد منوّر مسلم‌بن‌عقيل است و در يسار بقعۀ شريفۀ هانى‌بن‌عروه واقع شده [است]. در بقعه مسلم ضريحى از برنج است، ولى در بقعۀ هانى شكل قبرى از گچ ساخته‌اند. از مسجد الى شريعۀ شط، كه از كربلاى معلى مى‌آيد، هزار قدم بيش نيست. در يمين آن آب كه فرات است، كربلا و نجف و توابع واقع است. در يسار هنديه، حلّه، ذى‌الكفل و مضاف است. از شريعۀ كربلاى معلى الى مسجد كوفه چهارده فرسنگ است. در سه محل، شط بركه مى‌شود: اول بركه عزرائيل است؛ ثانى و ثالث بركه يونس است كه به مسجد كوفه اتصال دارد و مرقد يونس در كنار آن واقع است. بالجمله اعمال مسجد كوفه را به جاى آورده، يك‌ساعت به غروب مانده شرفياب خانه حضرت اميرالمؤمنين (عليه السلام) كه در خارج مسجد، محاذى ديوار جنوبى واقع است گرديده، از آن‌جا به مسجد صعصعه و سهله و زيد رفتم. 1