55
نام و نسب
حمزة بن قاسم، مكنى به «ابويعلى» از نوادگان قمر بنى‌هاشم حضرت ابوالفضل (ع) است كه نسبش با پنج واسطه به آن حضرت مى‌رسد. حمزه به دليل انتساب به اميرمؤمنان (ع) به «علوى» و به دليل انتسابش به حضرت عباس (ع) به «عباسى» شهرت دارد. 1
نسبت جناب حمزه را چنين بيان كرده‌اند: حمزة بن قاسم بن على بن حمزة بن حسن بن عبيدالله بن ابى‌الفضل العباس (ع) . 2
حضرت عباس بن على (ع) چند فرزند داشت؛ وليكن نسل ايشان از عبيدالله گسترش يافت. عبيدالله فرزند لبابه است و همنام نياى مادريش عبيدالله عباس نام گرفته است. گويا در حادثه كربلا، در سنين كودكى حضور داشته است. او را دانشمند و فرهيخته عصر خويش دانسته‌اند. دو فرزند به نام‌هاى عبدالله و حسن داشت كه نسلش از حسن ادامه يافت. حسن بن عبيدالله 67 سال زندگى كرد. او را سرشاخه اصلى نوادگان قمر بنى‌هاشم مى‌شمارند. 3عباس، عبيدالله، فضل، ابراهيم و حمزه از فرزندان اويند.
عباس بن حسن، به شجاعت و دليرى مشهور بود و در وصف او گفته‌اند كسى از بنى‌هاشم در جرأت و صراحت لهجه مانند او نبود. او در ايام خلافت هارون الرشيد به بغداد آمد. عباس بن حسن به شيوايى شعر مى‌سرود؛ بدان حد كه او را برترين شاعر از فرزندان امام على (ع) مى‌شماردند. از عباس 10 فرزند بر جاى ماند.
عبيدالله بن حسن مردى پرهيبت و باشكوه بوده است. امارت حرمين شريفين مكه و مدينه و امر قضاوت در اين دو شهر را بر عهده داشت. مأمون به سال 204 هجرى او را به سرپرستى امور حجاج بيت الله الحرام منصوب كرد. عبيدالله 11 فرزند داشت؛ از جمله آنها قاسم بن عبيدالله است كه از نزديكان امام حسن عسكرى (ع) نيز بود. فضل بن حسن، انديشمندى سخنور و شجاع بود. ابراهيم بن حسن در شمار پارسايان و اديبان زمان خود بود و او را «جردقه» مى‌ناميدند 4.
حمزة بن حسن در عصر مأمون عباسى مى‌زيست و به شباهت با اميرمؤمنان (ع) شهره بود. حمزه به دليل ازدواج با زينب، يكى از نوادگان عبدالله جعفر، زينبى نيز خوانده مى‌شد. اين