24
لنفسه معاً، فامّا ما هو من فعل العبد فهو انّ النبى (ص) أخذ غرفة من تراب بيده ثم رماها، و هذا حقيقة فعل من البشر مرئى محسوس. و امّا ما هو من فعل الرب سبحانه فهو انّ تلك الغرفة للبشر قوة على ايصالها إلى جميع الأعداد، و قد وصلت لجميع اعينهم حتّى اوقعت الهزيمة فيهم... . 1
...امّا آيه نازل شده مثل گفتار خداوند عزّوجلّ: «و اين تو نبودى (اى پيامبر كه خاك و سنگ به صورت آنها) انداختى، بلكه خدا انداخت». و گفتار خداى عزّوجلّ: «آيا هيچ دربارۀ آنچه كشت مى‌كنيد انديشيده‌ايد؟ آيا شما آن را مى‌رويانيد يا مى‌رويانيم؟!» خداى عزّوجلّ فعل را براى بنده‌اش ثابت كرده و نيز بر خودش نيز اثبات نموده است؛ اما آنچه كه عبارت است از فعل بنده اين است كه پيامبر (ص) مشتى از خاك را به دست گرفت و آن را به سوى مشركان پرتاب نمود، و اين در حقيقت كارى است از بشر كه ديده شده و محسوس است، و امّا آنچه كه از فعل پروردگار سبحان مى‌باشد اين است كه در آن مشت خاك قدرت رساندن به چشم تمام دشمنان نبوده، ولى در عين حال به تمام چشم‌ها رسيد به طورى كه همه آنان را فرارى داد...
او در ادامه مى‌گويد:
وما جعل الله عزّوجلّ لعبيده من المشية و ربط الاسباب بالمسببات و ربط العوائد فى بعض الأشياء بما جرت، فهو اثر حكمته، و حكمته عزّوجلّ وصف قائم بذاته. 2