108ترديد نداريم كه حائر از طرف پاهاى امام حسين (عليه السلام) به شهدا احاطه دارد و آنها را در برگرفته است».
به هر حال، احتمال دفن شدن بنى هاشم يا عده‌اى از اصحاب، پيرامون قبر امام (عليه السلام) بسيار بعيد است؛ اگر چه گفته شود و آن چه در روايات باب زيارات آمده و عده‌اى از بزرگان به آن تصريح كرده‌اند، با آن منافات دارد.
تنها يك بحث باقى مى‌ماند و آن اين است كه براى همۀ شهداى كربلا، يك گودال حفر كردند -\همچنان كه از گفتۀ بعضى مقتل نويسان بر مى‌آيد -\يا براى بنى هاشم گودالى وجود داشته و براى ديگر اصحاب گودالى ديگر و هر دو گروه پايين پاى امام حسين(عليه السلام) قرار دارند؛ همچنان كه ازگفتار شيخ مفيد وديگران استفاده مى‌شود! به نظرما، احتمال دوم صحيح‌تر است واخبار مربوط به زيارات، با آن ناسازگار نيست؛ زيرا همۀ شهدا پايين پاى امام حسين(عليه السلام) و نزديك قبرعلى اكبر(عليه السلام) واقع شده‌اند.
اين احتمال را مضمون زيارت ناحيۀ مقدسه تأييد مى‌كند كه درآن آمده است: «هرگاه خواستى شهدا را زيارت كنى، پايين پاى امام حسين(عليه السلام) كه قبر على بن حسين (عليهما السلام) است، رو به قبله بايست كه آن جا محله و آرامگاه شهدا است و بگو...».
ظاهر عبارت «يلى رجليه»، اتصال قبر شهدا به قبر سيدالشهداء است؛ همچنان كه دربارۀ قبرعلى بن حسين (عليهما السلام) نيزاين اتصال وجود دارد و منافاتى بين اين تعبير و تعبير «عنه؛ نزد» و «نحو؛ جانب» كه در بعض روايات آمده، وجود ندارد.
بنابراين، در واقع قبر على بن حسين (عليهما السلام) به قبر پدر بزرگوارش متصل است وقبور ديگر شهدا به قبر على بن حسين (عليهما السلام) پيوسته مى‌باشد. بنابراين، دور نيست كه بگوييم ضريح مقدسى كه امروزه وجوددارد، هم قبرامام حسين(عليه السلام) و هم قبر على بن حسين (عليهما السلام) را در برگرفته و بر گودال شهدا نيز محيط است؛ به خصوص اگر گودال را يكى بدانيم يا به وجود دو گودال عريض، معتقد شويم.
نكتۀ ديگر اين كه در عبارات علما نيامده كه دفن شهدا در شب اتفاق افتاده باشد؛ بلكه عده‌اى تصريح كرده‌اند كه تدفين در روز دوازدهم بوده است و اين مطلب، ظاهر عبارات ايشان است؛ اما از قول معاصرين و نيز از كتاب‌هاى متأخرين اين سخن نقل شده كه دفن شهدا در شب سيزدهم محرم بوده كه جاى تأمل دارد و خالى از اشكال نيست.
دو مطلب سودمند ديگر
مطلب اول: همچنان كه گفته شد، در زمان ما، بين عامۀ مردم و در كتاب‌هاى متأخرين و بعضى معاصرين مشهور است كه دفن پيكرهاى پاك شهداى كربلا، در شب سيزدهم ماه محرم انجام شده، اما در روايات عامه و خاصه آمده است كه دفن، پيكرها در شب دوازدهم انجام شده است.
طبرى مى‌نويسد: ابو مخنف گفته است: