32قدمى صفا و مروه پيش بيايند؟ و چرا در صحراى منا دويست هزار وسيلۀ نقليه گرداگرد دو ميليون جمعيت را مى‌گيرد كه نه راه رفتن هست و نه جاى برگشتن؟ اين بلاى ماشين در همه جا هست، در مكه، در مدينه، در عرفات، در منا، بوق! بوق! هنوز خود را از لابلاى چرخ ماشين‌ها خلاص نكرده‌اى كه بازارهاى مكه را پيشاپيش خود مى‌بينى. بازارهايى پر از كالا، از چين، ايتاليا، ژاپن، انگلستان، آمريكا و ديگر كشورهاى جهان، كه براى بازارروز حج فرستاده مى‌شود.
در قرآن كريم، در آيه 28 سورۀ مباركۀ حج مى‌خوانيم «تا شاهد منافع خود باشند» ولى متأسفانه اين سال‌ها بايد شاهد منافع كشورهايى باشيم كه اين جنس‌ها را به حجاز فرستاده‌اند.
استطاعت چيست؟
در آغاز بحث از استطاعت سخن گفتيم. بايد توجه داشت استطاعتى را كه فقها شرط دانسته‌اند، استطاعت مالى و جسمى است، اما پيش از اين دو، بايد استطاعت ديگرى تحصيل شده باشد. استطاعتى كه مخصوص زائر خانۀ خدا نيست. استطاعتى كه هر مسلمانِ مكَلّف، بايد دارا