15آگاهى دارد. از ساحل نيل و نواحى نيجريه گرفته تا سرانديب، مردم از دوستان و نزديكان وداع نموده و به مكه مى‌روند. در حال حاضر بيشتر مردم به وسيلۀ هواپيما به مكه مى‌روند و روزى ده‌ها هواپيما در فرودگاه جده بر زمين مى‌نشيند، در روزگارى كه اسلام مانند ساير اديان مورد حملۀ لامذهبى قرار مى‌گيرد، عدۀ زوار كه فزونى مى‌گيرد، پوشيدن دو جامۀ پنبه‌اى ساده به اين معنى است كه پوشندۀ جامه، همه‌گونه امتيازات نژادى و خصوصيات طبقاتى را به دور افكنده است و نيز در بر كردن اين دو پارچه در حكم آماده شدن براى روز تجديد عهد است.
يك بانوى مصرى كه از مكه بر مى‌گشت گفت: ما همه با هم در حكم يك ملت و در برابر خدا، همه با يكديگر برابريم.
جلوه‌هاى بيرونى حج را همه مى‌بينند كه كعبه با لباس سياه در تلويزيون ديده مى‌شود و هزاران فرد مؤمن كه جامۀ سفيد در بر كرده‌اند و دور كعبه مى‌چرخند (طواف مى‌كنند) نيز ديده مى‌شوند.
بايد پرسيد چه عاملى اين جمعيت طواف‌كننده را از نژادهاى گوناگون و ريشه‌هاى متنوع به اين كار وادار مى‌كند؟
نقطۀ اوج شعائر حج روز عيد قربان است كه هر مسلمانى آن روز را جشن مى‌گيرد.
اين جشن به ياد ابراهيم بر پا داشته مى‌شود كه مى‌خواست پسرش را در راه خدا قربانى كند. اين روز براى مسلمان چه در مكه باشد و چه در غير مكّه عيد است. قربانى ابراهيم در راه خدا به اين