74مادى، فوايد فردى و اجتماعى، فلسفه‌هاى سياسى و اقتصادى و اخلاقى و غيره را شامل مى‌شود.

بدين ترتيب، طبيعى است مسلمانانى كه از همه نقاط جهان و از ميان اقشار گوناگون، براى انجام مراسم حج آمده‌اند از نزديك، شاهد و ناظر اين منافع باشند و آنچه را كه با گوش شنيده‌اند با چشم خويش ببينند. ¹

از اين رو در كتاب كافى از امام صادق(ع) روايت شده است كه «ربيع بن خيثم»، از امام(ع) از تفسير واژه «منافع» سؤال نمود. حضرت فرمود: «منافع دنيا و منافع آخرت (هر دو) را شامل مى‌شود». ²

ب) ياد خدا

فلسفه دوم حج، ياد خداست (وَ يَذْكُرُوا اسْمَ اللّٰهِ فِي أَيّٰامٍ مَعْلُومٰاتٍ) (حج: 28) حج‌گزار، در ايام حج، ياد خدا و عبادت او را به جاى آورد. زيرا ياد و عبادت خداوند، در كعبه - قديمى‌ترين مركز عبادت - از اهميت خاصى برخوردار است و بر اساس روايات، ثواب و پاداش فراوان الهى را در پى دارد.

مفسّران در تفسير واژه ذكر، ديدگاه‌هاى گوناگونى، بيان نموده‌اند كه ما در اينجا به سه ديدگاه اشاره مى‌نماييم:

يك - مراد از ذكر خداوند، در اين ايام، «ايام معلومات» تكبير مخصوصى است كه بعد از نماز ظهر روز عيد قربان گفته مى‌شود و تا پانزده نماز ادامه دارد؛ يعنى بعد از نماز صبح روز سيزدهم خاتمه مى‌يابد. و آن ذكر اين است:

اللهُ اكبَرُ، اللهُ اكبَرُ، لا اله الاَّ اللهُ وَاللهُ اكْبَرُ، اللهُ اكبَرُ لِلّهِ الحَمدُ، اللهُ اكْبَرُ عَلي ما هَدانا، وَاللهُ اكبَرُ عَلي ما رَزَقَنا مِن بَهيمَةِ الاَنعام. ³

دو - مراد از واژه ذكر، در اين آيه شريفه، ذكر و نام خدا در هنگام ذبح قربانى است،