19
زيارت در سيره علماى معاصر
وقتى به تاريخ حوزه‌هاى علميه و زندگى علما مى‌نگريم، مى‌بينيم نه تنها آنان به زيارت قبور معصومان و بزرگان دين اهميت مى‌دادند بلكه ترجيح مى‌دادند كه در حد امكان، محل اقامت و درس و بحث خود را نيز نزديك قبور مقدسه آنان قرار دهند. از اين‌روست كه بيشتر حوزه‌هاى علميه جهان تشيع، در كنار قبور معصومين (عليهم السلام) تأسيس شده است.
در بررسى و مطالعه زندگى علما نيز درمى‌يابيم كه عموما مقيد بودند قبور ائمه بزرگوار و حتى قبور فرزندان ايشان را به‌طور مرتب زيارت كنند و از فيوضات آنها بهره ببرند. بنابراين سيره عملى همه علما در زيارت معصومين و فرزندانشان، يك سيره مستمر و بارز است. از اين‌رو در اين مقاله برآنيم1 تا بيشتر در آداب زيارت آنان به بحث و بررسى بپردازيم. در اين مجال به نمونه‌هايى از سيره اين بزرگواران اشاره مى‌كنيم:
1. سيرۀ امام خمينى (ره) بنيان‌گذار جمهورى اسلامى ايران
حضرت آيت‌الله‌ملكوتى درباره سيره امام چنين مى‌گويد: امام خمينى (رحمة الله) زمانى كه در قم بود، دو ويژگى از ايشان مى‌ديدم:
1. دائم‌الجماعه بود؛ يعنى مقيد بود نمازهاى پنج‌گانه را به جماعت بخواند. وى مرتب نماز صبح را در بالاسر حرم مطهر حضرت معصومه (سلام الله عليها) حاضر مى‌شد و در نماز جماعت مرحوم آيةالله العظمى حاج سيد صدرالدين صدر شركت مى‌كرد كه در همان بالاسر دفن شده است. يادم هست هر وقت او نمى‌آمد، به‌جاى ايشان حضرت آيةالله حاج سيد احمد زنجانى نماز را اقامه مى‌كرد و حضرت امام براى نماز ظهر و عصر هم به مدرسه فيضيه تشريف مى‌آورد و در نماز مرحوم آية الله سيد احمد زنجانى حاضر مى‌شد و نماز مغرب و عشاء را هم در مدرسه فيضيه كه نماز جماعت به امامت مرحوم آيةالله حاج سيد محمدتقى خوانسارى برگزار مى‌گرديد، اقامه مى‌كرد.
2. امام به‌طور مرتب در قم به زيارت حضرت معصومه (سلام الله عليها) و در نجف به زيارت حضرت اميرالمؤمنين (عليه السلام) مى‌رفت. يادم هست كه امام بزرگوار هر روز بعد از درس فلسفه كه عصرها بود و من هم در آن شركت مى‌كردم به زيارت حضرت معصومه (سلام الله عليها) مى‌رفت و بعد به فيضيه براى شركت در نماز جماعت مرحوم خوانسارى مى‌آمد. همين‌طور زمانى هم كه درس اصول تدريس مى‌كرد كه آن هم عصرها بود، هر روز براى زيارت آن حضرت مشرف مى‌شد. و در نجف نيز امام امت (قدس سره) هر روز براى زيارت به حرم مطهر و باعظمت اميرمؤمنان مشرّف مى‌شد و قبر آن بزرگوار را زيارت مى‌كرد.2
حجت‌الاسلام والمسلمين قرهى از علماى شناخته شده‌اى است كه پيش از تبعيد امام در قم، از شاگردان ايشان بود و سپس در نجف و پس از پيروزى انقلاب اسلامى، هم‌چنان با امام رضوان الله عليه ارتباط داشت. وى دربارۀ سيره زيارتى امام (رحمةالله عليه) چنين مى‌فرمايد:
برنامه زيارتى امام (رحمةالله عليه) در نجف چنين بود كه وقتى دو ساعت و نيم از شب (مغرب) مى‌گذشت، از اندرونى به بيرونى تشريف مى‌آورد و نيم ساعت جلوس مى‌كرد و مراجعين و كسانى كه كارى يا سؤالى داشتند، خدمت امام مى‌رسيدند و بعد امام براى زيارت حضرت اميرالمؤمنين (عليه السلام) حركت مى كرد و مى‌رفت و هر كارى هم كه داشت و هر كس را هم كه در بيرون بود، رها كرده و مى‌رفت. وارد حرم مطهر كه مى‌شد، ابتدا زيارت امين الله را از حفظ مى‌خواند و بعد هم زيارت جامعه را از روى مفاتيح مى‌خواند و به‌طرف بالاسر هم به‌خاطر احترام امام نمى‌رفت و حدود يك ساعت زيارت امام طول مى‌كشيد و چهار ساعت از شب گذشته، به منزل برمى‌گشت. پس از مدتى من ديدم خادمين براى بستن درب حرم، ملاحظه امام را مى‌كردند؛ لذا به امام تذكر دادم و امام پس از اين تذكر، ديگر زيارت جامعه را در حرم ادامه نداد. جالب اين بود كه گاهى هم كه مشرف مى‌شديم و حرم را به خاطر مسائلى بسته مى‌ديد، همين زيارت‌ها و برنامه را در رواق‌هاى اطراف، به طور كامل انجام مى‌داد. اين برنامه منظم امام بود و در زمان‌هاى شلوغ هم ترك نمى‌شد. ضمناً امام هنگامى كه وارد نجف شد و هنوز تدريس را شروع نكرده بود، صبح‌ها هم به حرم مشرف مى‌شد و بعد از مدتى كه تدريس را شروع كرد، فقط شب‌ها در همان ساعت مشخص مشرف مى‌شد. امام