39انسانها و ملتها استحكام يابد.

حج، آموزش عملى فرهنگ برابرى و مساوات و اخوت و تعاون در جهت خير و مصلحت انسانها است و فرصتى است مناسب براى تبليغ و نشر فرهنگ غنى اسلام در ميان قشر وسيع و قابل توجهى از مسلمانان كه به دليل استطاعت همه جانبه در جوامع اسلامى نفوذ و نقش بسزايى دارند.

اصولاً از مقدمات اوليۀ رفتن به حج بيت‌اللّٰه، آموزش بسيارى از مسائل اسلامى و تفقه ابتدايى است. و اين خود، زمينه‌اى است كه به علماى اسلام امكان مى‌دهد تا در مراسم حج از استقبال مردم براى تعليم و ارشاد و نشر فرهنگ اسلام و اشاعۀ تفقه در دين استفاده نمايند. بى‌شك، روحانيت حج، خود عامل ديگرى است كه دلها را براى فراگرفتن حقايق و معارف دين مبين اسلام آماده مى‌كند.

امام على بن موسى الرضا - ع - به فضل بن شاذان فرمود: ¹مَعَ مٰا فيه مِنَ التَّفَقّهِ وَ نَقْلِ اخْبٰارِ اْلاَئِمَّةِ عَلَيْهِمُ السَّلٰامُ الىٰ كُلِّ صقْعٍ وَ نٰاحِيَةٍ كَمٰا قٰالَ اللّٰهُ عَزَّ وَ جَلَّ: «فَلَوْ لاٰ نَفَرَ مِنْ كُلِّ فِرْقَةٍ مِنْهُمْ طٰائِفَةٌ لِيَتَفَقَّهُوا فِي الدِّينِ وَ لِيُنْذِرُوا قَوْمَهُمْ إِذٰا رَجَعُوا إِلَيْهِمْ لَعَلَّهُمْ يَحْذَرُونَ .» ²باوجود امكان تفقهى كه‌در حج وجوددارد واخبارائمه - عليهم‌السلام - به هر سو كشانده مى‌شود، آنگونه كه خداوند فرمود: «آيا از هر مردمى جمعى نيستند كه براى تفقه در دين هجرت كنند و آنگاه كه به