48آمدن اجتماعات محكم و پيوسته گرديد كه با رشته‌هاى ايمان و محبت، قلوب با هم پيوسته شد و از جهت رفت و آمد در مسجد و پهلوى هم در يك صف قرار گرفتن، فاصله‌ها و امتيازات ظاهرى ازميان رفت. اين حكمت و استحكام، در بناها و صنايع آن‌ها نيز ظاهر شد كه مورد تعجّب هوشمندان جهان امروز است، اين امواج علم و حكمت كه از خانۀ ابراهيم و ميان ذريۀ او و از غار حرا به كلمات «اقرأ» ، «علم» و «قلم» شروع شد طولى نكشيد كه هزارها مجامع خواندن و مدارس تعليم و تأليف شروع شد طولى نكشيد كه هزارها مجامع خواندن و مدارس تعليم و تأليف، از سرحدات چين و بلخ و بخارا و ايران و عربستان و اسپانيا تا سرحدات اروپاى مركزى برپا شد ولى در اروپا جز چند مدرسۀ محدود و چند باسواد انگشت‌شمار وجود نداشت و از علم و تمدن و بهداشت خبرى نبود.
دربارۀ چگونگى سير و تكامل علوم و تمدن اسلامى و نفوذ آن در اروپا و مبادى نهضت اروپا، مدارك و كتب زيادى از خودى و بيگانه نوشته شده است. 1خلاصه آنچه در جهان امروز، از عقايد محكم و آراى صحيح و علوم و صنايع و اخلاق نيك و فضايل انسانى وجود دارد، منشأ اساسى و مبدأ تحقيقى آن، بعثت پيامبر اكرم است كه افكار را از جمود به حركت آورد و سرچشمه‌هاى ابتكار و نظر را باز نمود و ريشه‌هاى