39به اين ترتيب، حجّ به عنوان اصلى‌ترين عبادت و مناسك جمعىِ مسلمانان كه ويژگيهاى ثابت و لايتغيّرى براى آن ذكر شده است همراه و همزاد اسلام بوده و تفكيك آن از اسلام ناممكن است. علاوه بر آن، اين آيين الهى و توحيدى واجد و در بردارندۀ ساير اركان اسلام نيز مى‌باشد. و در كنار همۀ اينها «اين حكمت بارى‌تعالى و گواه صدق ابراهيم خليل‌الرّحمان 1 است كه شوق ديدار آن ديار در هر نقطۀ دوردست دامنگير مردم است و هر سختى و مشقّتى كه در آن راه نصيب شود، سهل و آسان مى‌نمايد.» 2در بيابان، گر به شوق كعبه خواهى زد قدم سرزنشها گر كند خار مغيلان، غم مخور
قبل از سفر
براى مسافر همواره «مبدأ»، «مقصد» و «مسيرِ» سفر مطرح است. مقصد مى‌تواند مكان باشد، و مى‌تواند مرحله‌اى از زندگى باشد، مى‌تواند مقطعى از زمان باشد، مى‌تواند زيارت باشد، مى‌تواند آموختن باشد و مى‌تواند تجارت و كار و تفريح و هر فعّاليت ديگرى باشد. امّا براى سفر حجّ، عمده‌ترين و اصلى‌ترين مقصد «امتثال امر الهى»، پاسخ به «دعوت ابراهيم(ع)» يا «عبادت» است. در عين حال، ممكن است برخى مقاصد ديگر نيز براى اين سفر فرض شود، كه برخى در قالب همان مقصد اصلى