155حج و استفادۀ سياسى در تاريخ
از انگيزه‌ها و هدف‌هاى اجتماعى، سياسى حج و نقش ولايت امامان، در جهت‌دهى به اين كنگرۀ عظيم هم بحث كرديم.
براى شناخت بيشتر محتوا و ابعاد سياسى و حكومتى حج، به موضوع ديگر يعنى هدايت حجّاج در مناسك و اعمال حج و سامان‌بخشى به امورشان در اين مجمع، و نقش «اميرالحاج» در مراسم مى‌پردازيم.
اسلام، هيچ زاويه‌اى را از ديد خود، دور نگه نداشته است و به هر زمينه‌اى، به‌عنوانِ سازندگى، نگاهى عميق كرده و برنامه‌اى خاص دارد، از جمله، حج و مواقف آن.
درياى عظيم انسان‌هاى حج‌گزار، موج‌هاى نيرومندى هم دارد و از اين موج‌ها بايد استفاده كرد. حكومت اسلامى، در جهت حق به اين موضوع مى‌نگريسته است - و بايد بنگرد - همچنان كه حكّام غيرصالح و ناشايست هم از اين موقعيت سود مى‌برده‌اند و سلطۀ باطل خويش را تثبيت مى‌كرده‌اند - و مى‌كنند - .
مسألۀ سرپرستىِ حجاج و «اميرالحاج» بودن و تعيين كسى كه سرپرستى زائران خدا را به عهده داشته باشد و هماهنگ كنندۀ اعمال و هدايت‌گر مناسك و امامِ جمعه و جماعتِ حجاج بيت‌الله الحرام و نظم‌دهندۀ كوچ و وقوفِ مسلمانان در آن ايام باشد، يكى از شئونات حكومت اسلام و از مسائل مربوط به امامت و رهبرى جامعه بوده و بعد سياسى و تبليغى داشته است، به صورتى كه در صدر اسلام، همه‌ساله يا خود خليفه يا نماينده‌اى مخصوص از سوى خليفه، اين سِمَت و منصب را عهده‌دار مى‌شده و سرپرستى زائران خدا در ايام حج و روز عيد قربان و حركت به‌سوى عرفات و منا و قربانگاه و نماز خواندن بر آنان، به او واگذار مى‌گشته است.
اين امر، از سال هشتم هجرى به بعد، به‌طور مداوم معمول شد. 1