71«استطاعت به نفس»، مى‌گويد: «استطاعت به غير، آن است كه شخص ديگرى از جانب فردى كه حج بر او واجب و مستقر شده، ليكن توان انجام آن را ندارد، حج به‌جا آورد». ¹

اما استطاعت به نفس و مباشرتى هفت شرط دارد: «داشتن زاد، وجود راحله (هزينه رفت و برگشت سفر)، امنيت راه، داشتن آب و علف مركب در مسير، همراهى با محرم يا زنان مورد اطمينان (اگر حاجى زن است)، در تهيه زاد، به مشقت و سختى زياد نيفتد و باقى بودن زمان براى انجام اعمال حج، بعد از حصول قدرت». ²

4. مذهب حنبلى: استطاعت را چنين تعريف مى‌كنند: «قدرت بر تهيه زاد و راحله‌اى كه براى چنين سفرى لازم است، داشته باشد و اين زاد و راحله، بايد اضافه بر آن توشه‌اى باشد كه براى زندگى هميشگى، لازم است». ³

از عبارات مذكور، استفاده مى‌شود كه در مورد استطاعت، ميان فقهاى اهل سنت، از چند جهت اختلاف است:

- استطاعت شرط است يا سبب.

- شرط ادا است يا وجوب يا صحّت.

- شرط شرعى است يا عقلى.

- چه چيزى در تحقق استطاعت، لازم است؟

استطاعت در لغت

اختلاف لغت‌شناسان در معناى واژه استطاعت، اختلاف درخور توجهى نيست. ولى براى روشن‌تر شدن مطلب، نظر برخى از آنها را مى‌آوريم:

1. خليل فراهيدى (100 - 175ه .ق) در العين مى‌نويسد: «تطوّع؛ تكلف استطاعته، والعرب تحذف‌التاء في استطاع فيقول: اسطاع، يَسطيع، بفتح الياء. ومنهم من يضم الياء فيقول يُسطيعُ». ⁴