178
11. ناصرالدين شاه قاجار
ناصرالدين شاه در سال 1287ق. به عتبات عاليات سفر كرد و آل نصرالله، 33 صفحه از كتاب خود را به شرح سفرنامۀ ناصرالدين شاه به عتبات عاليات اختصاص داده است و عكس‌هايى از همان سفرنامه كه توسط عكاس باشى گرفته شده، آورده است.
12. عبدالوهاب محمد حسن عزام
اين نويسنده و شاعر مصرى (متوفاى 1958م) . در كتاب «رحلات عبدالوهاب عزام» كه در سال 1348ه. ق. /1929م. در قاهره منتشر شد، از سفر خود به كربلا اين‌گونه ياد كرده است:
«به مسجد درآمديم. آن‌جا همهمۀ كسانى كه قرآن وداع مى‌خواندند، بلند بود. سپس ضريح مبارك را زيارت كرديم. عظمت آن جايگاه، ما را از اين بازداشت كه ديده در مرتع جمال و زيبايى و شكوه و زينت و زيور خيره كنندۀ آن رها كنيم. در كنار مسجد [ي كه ضريح امام (ع) را در برگرفته] مسجدى ديگر است كه ضريح عباس بن على (عليهما السلام) در آن جاى گرفته و در مسجد حسين (ع) [مقصود همان حرم امام است] سردابى است كه حدود ده پله پايين مى‌رود و در پايين آن، جايى است كه با تورهاى آهنى، محصور شده و آن را قتلگاه نامند و گويند خون حسين (ع) به هنگام شهادت، در اين نقطه بر زمين ريخته است. در روايتى ديگر آمده كه اين‌جا زادگاه عيسى بن مريم (ع) است. در گوشه‌اى از حرم، حجره‌اى است كه سه تن از شاهان قاجار، احمد شاه، پدرش محمّدعلى شاه و جدّش مظفّرالدين شاه در آن به خاك سپرده شده‌اند. قبرهاى اين سه از زمين برجسته نيست و تنها با موزاييك فرش شده و در نزديك آنها تصويرى از اين سه پادشاه بر ديوار آويخته است. دوست داشتم فرصت فراهم باشد و زمانى درازتر در اين حرم پر عظمت بمانيم؛ تا به درازا از آن سخن گويم؛ امّا زيارت ما زيارتى شتابان بود كه در آن به همان اندازه كه واجب است، بسنده داشته شد.
آخرين سفرنامه‌اى كه در اين كتاب معرفى شده است، سفرنامه جاك بيرك، مستشرق فرانسوى است كه در سال 1978م. / 1398ق. به كربلا مسافرت و حرم مطهر را زيارت كرده است.
قافلة الجنائز فى طريقها إلى كربلاء منقولة من رحلة المستر جون أشر
اللوح الذى رسمه كارستن نيبور بعد مشاهدته للروضة الحسينية
شارع فى كربلاء