30در كعبه حلول كرده است. ¹ طبق برخى نقل‌ها، آخرين ايرانى كه قبل از اسلام حج گزارد، ساسان، نياى ساسانيان بوده است كه پس از طواف كعبه بر سر چاه اسماعيل رفت و آوازى را زمزمه كرد. اين چاه، زمزم نام گرفت.

ساسان دو آهوى زرين، شمشير مرصّع، جواهرات و طلاى بسيار در چاه زمزم افكند. ² براساس روايات، وقتى چاه انباشته شده بود و كسى جايش را نمى‌دانست، عبدالمطلب، جدّ پيامبر(ص) كه در خواب جاى آن را ديده بود، آن را حفر كرد و آهوان زرين، شمشير و طلاها را بازيافت. ³

گفتنى است از زمان انتقال سرپرستى كعبه به قريش، آداب و رسومى بر حج افزوده شد كه از جمله آنها، رِفادت ⁴، قيادت ⁵، حجابت ⁶ و سَقايت ⁷ بود. ⁸ اين آداب، پس از آمدن اسلام نيز رايج مانده است.

در اسلام، حج، بر هر مسلمانى كه توانايى آن را داشته باشد، واجب شده ⁹ و در قرآن، از آن به (فَفِرُّوا إِلَى اللّٰهِ) ¹⁰ تعبير شده است. منظور از ( فَفِرُّوا ) سير باطنى است كه انسان را از هر چيز غير از خدا فرارى مى‌دهد ¹¹ و هيچ عمل عبادى با آن برابرى نمى‌كند. ¹² پيامبر(ص)، پس از فتح مكه، حج را از مناسك كفرآلود و بدعت‌هاى عهد