165
خورشيدى درخشان در آسمان كرخ
مشهورترين عالم برخاسته از كرخ كه چون خورشيدى بر تارك آسمان علوم الهى درخشيد و ستارگان بى‌شمارى در منظومه او نورافشانى كردند، محمد بن نعمان مشهور به «شيخ مفيد» است؛ فرزانه‌اى عالى‌قدر، فقيهى ژرف‌نگر و متكلّمى توانا كه آراء، انديشه‌ها و استنباطهاى او در عرصه‌هاى كلامى، فقهى، سياسى و اجتماعى مورد توجه محققان و مؤلّفان بلندپايه جهان اسلام است و آثار بسيارى كه در علوم گوناگون تأليف كرده، مؤيّد جامعيت علمى وى مى‌باشد. او مدت چهل سال حوزه علميّه كرخ را اداره مى‌كرد و در همين ايّام مرجعيّت شيعيان جهان عصر خود را نيز عهده‌دار بود. او نه تنها در بُعد علمى و تلاش‌هاى فكرى و فرهنگى، شخصيت برجسته و كم‌مانندى بود، بلكه در سيره عملى و خلق و خوى نيكو نيز الگويى ناب به شمار مى‌رفت و مورّخان و شرح‌حال‌نگاران، وى را عالمى پارسا، زاهدى پرهيزكار و مجتهدى شب‌زنده‌دار معرفى كرده‌اند. بزرگانى چون سيد رضى، سيد مرتضى، شيخ طوسى، نجاشى، سلاّر ديلمى، كراجكى و ديگر استوانه‌هاى علم و معرفت، در مكتب پرفيض شيخ مفيد تربيت گرديده و از شاخسار دانش او خوشه‌ها چيده و وارستگى، فروتنى و خضوع و خشوع در برابر حق تعالى را از اين مرد خدا آموختند. 1ذهبى مى‌نويسد:
مفيد، شيخ بزرگ شيعيان بود كه با قدرت فراوان در مقابل تمام طرفداران عقايد گوناگون به مجادله و مناظره برمى‌خاست. اصولاً يكى از ويژگى‌هاى اين دانشمند بزرگ كه مخالف و موافق درباره‌اش اقرار دارند، قدرت مناظره و حاضرجوابى‌هاى منطقى ايشان است. 2