176خوشوضع است؛ ليكن اطراف صحن طاقنما است. حجره ندارد و در جلو رواق و حرم مطّهر ايوانى است روى باز، شبيه به ايوان مبارك نجف. منار نداشته. حال جناب شيخ عبدالحسين در دو طرف دو مناره بنا نموده است. گنبد مبارك از ساير گنبدهاى مشاهد مشرّفه بزرگتر است و حرم مطهر از جميع حرمهاى محترمه وسيعتر است. حضرتين عسكريّين8 و نرجسخاتون مادر حضرت قائم (عليه السلام) در يك ضريح مرادف يكديگرند و حكيمهخاتون زير پاى امام حسن عسكرى (عليه السلام) است. در زوايه آن صحن مقدس، ميان شمال و مغرب، صحن كوچكتر است و در طرف جنوب آن، مسجدى است مشتمل بر ايوان و رواق و گنبد و در زير ستون يسار گنبد، راهى است كه به سرداب حضرت قائم مىرود. بيستودو پله است و بعد هشتى راهى است به سرداب. عقب آن سرداب به همان اندازه مسجدى است. از حيث آب و هوا، سامرّاء از جميع آن صفحات بهتر است. آبش از دجله است كه از كنار سُرّ من رأى به بغداد مىرود و هوايش كمال سلامت دارد؛ خاصه شبها كه بدون بالاپوش نمىشود خوابيد؛ ولى روزش در اين ايام، نهايت گرمى و حرارت داشت. در خارج شهر در جهت مشرق، مسجدى است كه خلفاى بنىعباس ساختهاند. زوايه مابين شرق و جنوب آن مسجد، منارهاى است كه از خارج راه دارد. 1
بازگشت به ايران
شنبه دوم ربيعالثانى صبح در كنار دجله فرود آمديم. روزى بسيار گرم بود و بادى سخت مىوزيد. خاك آن صحرا نرمتر از سرمه است. هر وقت باد مىآمد، خاك بر سر ما مىريخت. بدنها از شدت عرق تر بود. همين كه باد خاك را مىريخت، گِل مىشد. مقارن غروب باد ايستاد. به كنار دجله رفته، بدن را شستم و نماز مغرب را خوانده، سوار شديم. يكفرسنگى قازانيه همه جا آبادى و زراعت بود. قبل از طلوع آفتاب در قازانيه عليا فرود آمديم. يك ساعت به غروب مانده، به عزم بعقوبه سوار شديم. قريه علىبات در وسط راه است و جايى است در كمال آبادى. تخميناً يك فرسنگ نخيلات و باغات دارد. آن را از اين جهت علىبات ناميدهاند كه حضرت اميرالمؤمنين صلواتالله