22شعور خاصى نسبت به مفاهيم ربانى احساس مى‌كند كه اگر اين شعور و احساس هدايت شود و تفسير گردد، آثار عميق آن براى هميشه در جانش پايدار مى‌ماند و اين همان «ره آورد معنوى حج» است.
حقيقت اين است كه اگر اعمال حج، با شعور و درك صحيح، بدرستى و با توجه كامل انجام گيرد، نه تنها زائر در زمان حج از گناه و خطا، و رفتار نامناسب دورى مى‌جويد بلكه از اين سفر روحانى باز مى‌گردد در حالى كه قلب او از هر گناه و پليدى، بيزارى جسته و به انواع خير و نيكى مايل و راغب مى‌گردد و در تمام عمر از اين دست آورد گرانقدر بهره مى‌برد.
حقيقت عظمت حج را اولياى خدا چه زيبا، دريافته بودند. آنان با پاى پياده رهسپار ديار محبوب مى‌شدند، در حالى كه مركب‌ها و محمل‌ها پيش روى‌شان در حركت بود، همان‌گونه كه از سيرۀ معصومين بارها شنيده‌ايم و يا خوانده‌ايم. 1شكوهِ احرام و ورود در حريمِ كبريايى حق را كسانى دريافته بودند كه همچون حضرت زين العابدين عليه السلام ، از روى تواضع و تذلّل در پيشگاه حق، كه براى كمتر كسى ميسر است، هنگام گفتن تكبير به خود مى‌لرزيد و اضطراب سراسر وجود مباركش را مى‌گرفت و مى‌گفت: بيم آن دارم كه در پاسخ «لبيك» من گفته شود: «لا لبيك»؛ 2 يعنى نه، تو پاسخ درست نداده‌اى!
و در آن مواقف كريمه، اشگِ خوف و رجا، از جذبۀ شوق و سوز عشق، از ديده جارى مى‌ساختند كه دعا و مناجات عرفانى، با شكوه و بى‌نظير امام حسين عليه السلام در عرفات نمونه‌اى از آنها است.