17
ديباچه
حج، اقيانوس وسيعى از معارف اسلامى است كه فقط در جنبه فقهى، عرفانى يا اخلاقى خلاصه نشده است؛ بلكه افزون بر اينها، از ابعاد سياسى، اجتماعى و فرهنگى ژرفى برخوردار است. به عبارت ديگر حج، تنها يك عبادت تشكيل شده از مناسك دينى نيست؛ بلكه مجموعه شرايط زمانى، مكانى، عبادى و انسانى حج، ويژگى‌هاى تبليغى متعددى را براى آن فراهم مى‌كند كه در سطوح مختلف فردى، اجتماعى و بين‌المللى درخور بررسى است.
اين سفر معنوى مى‌تواند مسافران خود را از موانع ديندارى برهاند و آنها را در مسير كمال و تربيت قرار دهد. فضاى اين سفر كه با ظرفيت‌هاى محيطى نيز همراه است، زمينه بسيار مناسبى را براى تبليغ و ترويج معارف اسلامى فراهم مى‌كند. هريك از اماكن زيارتى حج، نشان از سابقه آموزه‌هاى دينى دارد و بسته مناسبى براى اجراى برنامه‌هاى تبليغى به حساب مى‌آيد. در واقع، مناسك حج كه از نظر عبادى، تجربه متفاوت و متمايزى را براى زائران ايجاد مى‌كند، داراى نمادهاى متعالى از گزاره‌هاى اخلاقى و عرفانى اسلامى است؛ به عبارت ديگر، كارآمدى مسئله تبليغ، به شرايط گوناگون اركان تبليغ (فرستنده، گيرنده، پيام، محيط و فضاى تبليغ، كانال و ابزار انتقال پيام) بازمى‌گردد. حج، فرصت مناسبى براى بهره‌ورى بيشتر از اين اركان است. اين