15كرد. هم چنين دورى از فلسفه حج به نوبه خود عواقب ناخوشايندى مى‌تواند در پى داشته باشد؛ آن چنان كه رهبر فرزانه انقلاب مى‌فرمايد: «اگر ما ديديم كه حج، جنبه مادى و ظاهر سازى و دورى از معنويت پيدا كرد، بايد بدانيم كه از فلسفه حج دور افتاده‌ايم».
از اين رو به فراخور اهميت موضوع و به منظور بهره مندى از ديدگاه‌هاى ارزشمند علماى انديشمند حوزه علميه قم، در خصوص فلسفه و اسرار حج، در گفتوگوهايى صميمانه با حضرات آيات افتخارى و عراقچى و حجج اسلام آقايان: بهشتى، عابدى، غرويان، ممدوحى، نكونام و هادوى به اين موضوع پرداخته‌ايم.