56
جلوه‌اى كرد رخت ديد ملك عشق نداشت
عين آتش شد از اين غيرت و بر آدم زد
عشق نخستين خدا به ماسوا سرمنشأ پيدايش عشقى ديگر شد و آن عشق ماسوا براى رجوع به اوست. عشق اول در قوس نزول است و عشق دوم در قوس صعود، عشق اول منشأ خلقت است و عشق دوم باعث رجوع خلقت، عشق اول مى‌آفريند، عشق دوم مى‌برد و عشق دوم دايره هستى را كامل مى‌كند: «إِنّٰا لِلّٰهِ وَ إِنّٰا إِلَيْهِ رٰاجِعُونَ ». 1
جهان به سمت واحد پيش مى‌رود، تاريخ و عالم هستى هدفمند است، هدف و غايت عالم و تاريخ به سمت خداست، لذا حركت گيتى وحدت‌گراست، يعنى همه‌چيز از جمله انسان به‌سوى عالم وحدت پيش مى‌رود و در حال شدن هستند «وَ إِلَيْهِ الْمَصِيرُ»؛ 2 در يك كلام جهان و انسان سمت و سويى توحيدى دارند، براين‌اساس لازم است توحيد در عالم خودنمايى كند. اولين مظهر توحيد روى زمين كعبه است. كعبه تنها قبله‌گاه عاشقان خداست. كعبه خانۀ خداى واحد است و كعبه تجلى‌گاه توحيد در دنياست. هر وجودى سرّى دارد كعبه هم سراسر سرّ است و اسرار الهى را درون خود جاى داده است. بى‌جهت نيست كه كعبۀ خانۀ خدا روى زمين است.
از آيات و احاديث به‌صورت مجموعى به‌دست مى‌آيد كه خانۀ خدا دوگونه اوصاف دارد:
اوصاف جلال و اوصاف جمال. گاهى كعبه انسانى را نابود مى‌كند، گاهى وسيلۀ بخشش و مغفرت مى‌شود، گاهى خانۀ خدا اجازۀ نزديكى به خود را به انسانى نمى‌دهد و گاهى نگاه به او عبادت و نيكى است. كعبه از يك طرف گنهكارى را مسخ مى‌كند و از سوى ديگر بندۀ خاشع را در آغوش مى‌گيرد. خانۀ خدا با يك نگاه سپاه ابرهه را از پاى درمى‌آورد و با نگاه ديگر تمام زائرين خود را شفاعت مى‌كند. بيت‌اللّٰه الحرام تجلى‌گاه جلال و جمال الهى است و خداوند خودش را با كعبه به انسان‌ها نشان مى‌دهد. براين‌اساس اسرار عرفانى كعبه به دوبخش تقسيم مى‌شوند:
يك) شكوه و عظمت كعبه
خدا عظيم است و باشكوه و او عظمت و جلال خود را در خانه‌اش در چند چيز نشان داده است: