58تاريخ عراق فراگير شد. تنها در سال 1327ه . ق. در موصل، ده هزار نفر از بى نانى جان سپردند. بيمارى‌هاى مسرى تلفات انسانى را افزايش داد. قدرت‌هاى وابسته به استعمار انگلستان به جاى رسيدگى به اين گرفتارى‌ها، سركوب مردم را پيش گرفتند تا ايشان را به سرسپردگى در برابر خود وادارند. 1 از اين جهت مجتهدان و عالمان شيعه با صدور فتواهايى، مبارزه با اين لشگر كشى را واجب تلقى نمودند و به دنبال آن حضور تعداد زيادى از مشاهير شيعه در جبهه‌ها، در ستيز با انگلستان و رهبرى عملى علما به عنوان حقيقتى مهم بروز كرد كه در تغييرات و تحوّلاتِ پس از آن، نتايج فراوانى بر جاى گذاشت. مردم به پيروى از علما، نه تنها با نقشه‌هاى بريتانيا مخالفت كردند، بلكه با حكومت ملى و تشكيلات وابسته به آن، كه محصول انگلستان بود به مخالفت برخاستند.
استعمار انگليس اعلام كرد كه مى‌خواهد براى انتخاب نوع حكومت از مردم همه‌پرسى به عمل آورد امّا از سوى ديگر پنهانى عُمالش را در ميان مردم فرستاد تا به صور گوناگون با همه‌پرسى مخالفت كنند، سپس با طرح اين عنوان كه موضوع همه پرسى را مردم رد كرده‌اند، آن را به تعويق انداخت و عده‌اى خود باخته، سرمايه دار، فئودال و برخى سران عشاير اعلام كردند انگليس بايد بر ما حكومت كند. در مقابل اين وضع، روحانيان و مسلمانان متعهد به مقاومت برخاستند و مرجع تقليد وقت شيعيان آيت‌اللّٰه ميرزا محمّدتقى شيرازى، طبق فتوايى خاطر نشان ساخت:
«هيچ مسلمانى حق ندارد براى حكومت و تسلط بر مسلمين، كسانى غير از افراد مسلمان را اختيار و انتخاب كند.»
بر اثر همين موضع‌گيرى قاطع آن عالم بلند مرتبه، مردم عراق زبان به اعتراض و افشاى توطئۀ بريتانيا گشودند. آيت‌اللّٰه ميرزاى شيرازى طرح قيموميت انگليس را رد كرد و توسط نمايندۀ خود به فرماندار انگليس هشدار داد كه مردم خواهان استقلال هستند و بايد زمينۀ چنين تقاضايى را فراهم كرد. سپس ميرزاى شيرازى در بيانيه‌اى عمومى از