32كامل آن، به تفقّه در دين، صبر در مصيبت و تدبير امر معاش است»؛

(الكمال كلّ الكمال التفقّه في الدّين و الصّبر عَلَى النائبة و تقديرُ المَعِيشة) ¹

امام صادق عليه السلام به ابان بن تغلب مى‌فرمايد: «دوست دارم بر سر يارانم تازيانه بخورد تا در دينشان فقيه و داناگردند»؛

(قال عليه السلام : يٰا أبان لوددت أنّ أصحابي ضربت رؤوسهم بالسياط حتّى يَتَفَقَّهُوا) ²

در روايت ديگر از آن حضرت آمده است: «آنكه بدون بصيرت عمل كند، به كسى ماند كه به بيراهه مى‌رود، كه سرعتِ سير، جز دورى از مقصد براى وى نيفزايد»؛

(العٰامِل عَلىٰ غَيْر بصيرة كالسائر عَلىٰ غير الطريق، لايزيده سرعة السير الاّ بُعداً) ³

فقه دين به مفهوم عام، هر چند شامل كليه شرايع و تكاليف؛ اعم از مسائل عبادى، حقوقى، سياسى، اجتماعى، فردى و اجتماعى است، اما محور سخن ما در اينجا مسائل مورد نياز حج‌گزاران است كه بايد براى اين سفر فرا گيرند. و اين از مهمترين وظايف زائر است؛ زيرا او براى انجام فريضه‌اى مهم و يا عمرۀ مفرده مستحبى، آماده مى‌شود كه اگر تكاليف مربوط به آن بطور صحيح انجام نشود، نه تنها سعى و تلاشش عبث و بيهوده خواهد بود و تكليفش ساقط نمى‌شود، بلكه عواقب جبران ناپذيرى در زندگى فردى و خانوادگى براى وى خواهد داشت. بنابراين، اكنون كه پس از انتظار طولانى توفيق تشرف دست داده، بيش از هر چيز به قبولى اعمال خود كه هدف اصلى اين سفر است بايد فكر كرد و نه امور