1) نويسندۀ كتاب تمدن اسلامى گويد: در مواقع امنيت نيز حجاج، حتى آنها كه راهشان نزديك بود، از جهت تنگيابى آب در صحرا دچار مشكلات سهمناك مى‌شدند. ابن معتز، همنشين بد را به آب راه مكه تشبيه مى‌كند كه با همۀ تلخى و تندى و ترشى و نكوهيدگى از آن ناگزير است. در شرح احوال مسلمين به اين عبارت تأثرانگيز بسيار برمى‌خوريم كه «در راه حج بمرد.» به سال 290 حجاج در راه بازگشت دچار بى‌آبى شدند و گروهى از عطش شديد مردند. به سال 402 باد سياه بر كاروان حجاج وزيد و راه آب را گم كرده، بسيارى هلاك شدند. گويند ظرف آبى به صد درهم رسيد. به سال 403 راهزنان بدوى نزديك آب بر كاروان پيشى گرفته، آبگيرها را انباشته يا چال انداختند و در چاهها حنظل ريختند و در كمين نشسته راه بر حجاج بستند و پول هنگفتى مطالبه كردند. عطش حاجيان به نهايت رسيد و گويند پانزده هزار تن بمردند و تنها عدۀ كمى جان به در بردند. پس از اين واقعه به عامل كوفه كه مسؤول حفاظت راه حجاج بود دستور كتبى داده شد كه اعراب عامل جنايت را دستگير كرده انتقام شديد بگيرند. عامل كوفه در بيابان به اعراب رسيده بسيارى را بكشت و پانزده تن سران ايشان را به بغداد فرستاد كه به رسوايى در شهر گردانيده به زندان بردند. مجازاتى كه دربارۀ چندتنشان اجرا شد چنين بود كه گرسنه‌اش نگهداشته، آنگاه غذاى بسيار شور خورانيدند به طورى كه بسيار تشنه شد، سپس در كنار دجله بستندش و عطشان آب را تماشا مى‌كرد تا مرد. و باز در سال 405 از بيست هزار حاجى تنها شش هزار زنده ماندند و بر اينان نيز كار چنان سخت شده بود كه بول شتر را نوشيدند و سپس اجباراً شتران سوارى را كشته و گوشتش را هم خورده بودند. (تمدن اسلامى، ج 2، ص 54.)

2) - سيف فرغانى، ديوان، ج 1، ص 35