82و به جاى خود بازگرداندند و از آن پس بود كه خزاعه‌اى‌ها ولايت بر كعبه را برعهده گرفتند و همچنان اين مقام در اختيار آنها بود، تا اين كه قصىّ آمد. بدين ترتيب علت ولايت يافتن خزاعه بر كعبه، با آن چه ابن‌اسحاق ذكر كرده مغايرت دارد.
مدت حاكميت خزاعه بر مكه
ازرقى در خبرى كه سند آن به خودش مى‌رسد، گفته است:
جدم از سعيد بن سالم، از عثمان بن ساج، از ابن‌جُرَيج، و او از ابن‌اسحاق نقل كرده كه گفت: قبيلۀ خزاعه به مدت سيصد سال والى كعبه بودند و بر مكه سلطه داشتند. در اين ميان گروهى از تُبّعى‌ها براى تخريب كعبه، راهى مكه شدند، اما خزاعه در برابر آنان ايستادند و نبردهاى سختى در گرفت تا اين كه تبعى‌ها را وادار به عقب‌نشينى كردند. تبّعى ديگرى همين تصميم را گرفت و گرفتار سرنوشتى مشابه شد.
ازرقى همچنين در خبر ديگرى - كه سند آن نيز به خودش مى‌رسد - مى‌گويد:
جدم از سعيد بن سالم، از عثمان بن ساج، از كلبى، از ابوصالح كه در اين جا خبر مفصلى دربارۀ جرهمى‌ها و خزاعه آورده - نقل مى‌كند: عمرو بن لُحَىّ بر كعبه سلطه داشت و فرزندان او پس از وى به مدت پانصد سال عهده‌دار اين مقام بودند. آخرين آنان حُلَيل بن حبشيّة بن سلول بن كعب بن عمرو بود كه دخترش حُبّىٰ را به ازدواج قُصّى درآورد. آنها پرده‌دار و خزانه‌دار كعبه و همه‌كارۀ آن بودند و حكومت بر مكه را نيز برعهده داشتند. در زمان آنان كعبه و مكه آباد بود و هيچ ويرانى در آن رخ نداد و خزاعه‌اى‌ها نيز پس از جرهمى‌ها چيزى در آن نساختند و چيزى از آن به سرقت نرفت.
آنها همگى در بزرگداشت مكه و دفاع از آن كوشيدند. عمرو بن حارث بن عمرو غُشبانى در اين باره مى‌گويد:
نحن وَلَّيناه فلم نغشّه
نخستين خزاعى كه بر كعبه ولايت يافت و اخبارى از جرهمى‌ها
در اين كه نخستين بار كدام يك از شاهان خزاعه بر مكه حكومت كرد، اختلاف است. گفته‌اند آن شخص، لُحَىّ بوده است. لحى - به فرض كه خزاعه از قحطان باشند - همان ربيعة بن حارثة بن عمرو بن عامر است و دليل آن، خبرى است كه زبير بن بكار به نقل از ابوعبيده روايت كرده و در آن مطالبى از جرهم و خزاعه آورده كه چنين است:
«خزاعه در مورد عمرو بن ربيعة بن حارثة بن عمرو بن عامر، كه مادرش فهيره دختر عمرو بن حارث بن مُضاض و جُرْهُمى بود، توافق كردند و با ديگران كه بزرگترين فرزند مضاض را نامزد مقام ولايت بر كعبه كرده بودند، به نبرد برخاستند.»
وى در ادامه، با اشاره به بيرون رفتن باقى ماندۀ جرهمى‌ها از مكه و ورود ايشان به جشم در سرزمين جُهَيْنه مى‌گويد: «ولايت بر كعبه را عمرو بن ربيعة بن حارثة بن عمرو بن عامر برعهده گرفت.»
فاكهى خبرى نقل كرده كه بر اساس آن، عمرو بن لحى اولين پادشاه خزاعه است كه بر مكه حاكم شد. در خبر فاكهى مطالبى دربارۀ او و جرهمى‌ها آمده است. وى مى‌گويد:
در روايت ابوعمرو شيبانى آمده است كه پرده‌دارى كعبه به خزاعه رسيد؛ زيرا ربيعة بن حارثة بن عمرو بن عامر بن حارثة بن امرئ القيس بن ثعلبة بن مازن با فهيره دختر حارث بن مُضاض جرهمى ازدواج كرد و عمرو بن ربيعه را به دنيا آورد. وقتى او بزرگ شد و بزرگى يافت، خواستار پرده‌دارى كعبه شد؛ در اين زمان بود كه ميان ايشان و جرهمى‌ها جنگى در گرفت. همچنين گفته‌اند: عمرو بن ربيعه مدت سيصد و چهل و پنج (345) سال زندگى كرد و در زمان حياتش، تعداد فرزندانش؛ از كعب و عدىّ و سعد و مليح و عوف بن عمرو، به هزار نفر رسيد كه ميان آنها جنگ‌هاى دراز مدت و نبردهاى سختى درگرفت و سرانجام خزاعه‌اى‌ها كعبه را از جرهمى‌ها بازستاندند و جرهمى‌ها را بيرون كردند و از آن پس جرهمى‌ها در وادى اضم ساكن شدند و همانجا مردند.