35
فصل دوم:كتابهاى عربى در باب مدينه و حجاز
آن جنبش فكرى كه در حجاز و-بگونه‌اى خاص-در مدينه،از ديرباز؛يعنى از آغاز ظهور اسلام به وجود آمده بود،در بلاد ديگر سابقه نداشت.از جوانب و جنبه‌هاى متعدد،اين جنبش تحقيق در سيرت رسول الله-ص-و تراجم و انساب و تاريخ و شعر و فقه بود.اين موضوعات هر يك به نحوى دربارۀ حجاز بطور كلى و دربارۀ مدينه بگونه‌اى خاص بود.
كتابهاى سيره،ضمن آنكه به زندگى پيامبر-ص-مى‌پرداختند،ذكر اماكن حجاز و ساكنان و عشاير آن را نيز از نظر دور نمى‌داشتند.قديمترين كتابى كه به دست ما رسيده،يكى تأليف ابن اسحاق و يكى تأليف واقدى است.سيرۀ ابن اسحاق منبع اصلى مؤلفانى است كه بعد از او پيرامون سيرۀ پيامبر-ص-چيزى نوشته‌اند.اين كتاب به تفصيل و جزء به جزء راهى را كه رسول الله-ص-از مكه به مدينه به هنگام هجرت پيموده است شرح داده.و نيز راهى كه از مدينه به بدر طى كرده و همچنين راهى را كه از مدينه به ذو العشيره و از مدينه به تبوك پيموده است.ابن اسحاق همۀ منزلهايى را كه پيامبر-ص-در آن فرود آمده برشمرده و بيان كرده است.علاوه بر آن به بعضى از طرق قوافل مردم مكه و مسيرهايى را كه مى‌پيموده‌اند اشارت كرده است.ولى واقدى در بسيارى از آنچه از سيرۀ پيامبر-ص-نوشته از ابن اسحاق پيروى كرده وى به تحديد بيشتر اماكنى كه آورده اهتمام خاص دارد و فواصل آنها را به ميلها و بريدها معين كرده است.
البته كتب سيره بيشتر مباحث خود را بر زندگى پيامبر-ص-و كارهاى او متمركز كرده‌اند و از اين رو اغلب معلومات متعلق به اوضاع حجاز و جغرافياى آن و مردم حجاز،كه در