١۴آيۀ ٣) و البَلْدَة (سورۀ نمل، آيۀ ٩١) و حرم آمِن (سورۀ قصص، آيۀ ۵٧ و سورۀ عنكبوت، آيۀ ۶٧).
حجّ در اسلام
تعصّبهاى قبيله‌اى جاهلى، فلسفۀ آغازين حجّ را از بين برد و آداب آن‌را چندان دگرگونه ساخت كه مردمان قبايل عرب، بتهاى خود را همراه خويش مى‌آوردند تا آنها را در بيت‌اللّٰه‌الحرام بپرستند. آن‌گاه كه اسلام آمد و مكّه آزاد گرديد، پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله بر آن شد تا آيين حجّ را از بدعتها و آرايه‌ها بپيرايد و به هنگام به‌جا آوردن مراسم حجّ، به عنوان پنجمين ركن اسلام، صف مسلمانان را وحدت بخشد و گامهاى ايشان را استوار دارد.
اين مهم در سال دهم هجرى، كه پيامبر صلى الله عليه و آله در حجّةالوداع حجّ گزارد، سامان يافت و مسلمانان تا امروز، مناسك خود را همواره در پيروى از همان شيوه به‌جا مى‌آورند.
حرم مكّه
حرم مكّه عبارت از محيط و زمين‌هايى است كه شهر را در برگرفته است. حرم نشانه‌هايى آشكار دارد كه تقريباً در همۀ مرزهاى آن نصب شده است. نخستين كسى كه اين نشانه‌ها را برپا داشت، ابراهيم خليل عليه السلام بود و پس از وى قُصىّ بن كلاب. سالها بعد، نشانه‌هارا از ميان بردند، ولى بار ديگر قريشيان آنها را نصب كردند. پيامبر صلى الله عليه و آله ، در سال فتح مكّه، منطقۀ حرم را نشانه گذاشت.
كاروان حاجيان؛ تصويرى از كتاب مقامات حريرى، بغداد، ١٢٣٧ه ١٨٢١/م
(با كسب اجازه از كتابخانۀ ملّى پاريس) -
