86هويّت‌بخش اديان و پيروان اديان هستند كه عموماً جنبۀ جمعى و گروهى دارند و به مناسبتهاى گوناگون و در زمانها و مكانهاى خاص اجرا مى‌شوند. اين موضوع مورد عنايت قرآن كريم قرار گرفته و در آن، به اين كه «هر قومى مناسكى دارد» اشاره شده است. ¹ به اين ترتيب مى‌توان حج را به عنوان مهمترين مراسم آيينى اسلام و به مثابه يكى از اصلى‌ترين نمادهاى اسلام معرّفى كرد. ويژگيهاى اصلى آيينهاى دينى و مناسك مذهبى، در زمينه‌هاى زير قابل طرح هستند.

ويژگيهاى اصلى مناسك

براى مناسك و به ويژه براى مناسك دينى، و نيز در مورد معبد اديان، ويژگيهايى را مى‌توان برشمرد كه عموماً از نظر لفظ با يكديگر مشترك و همسان هستند، ولى در معنا و ظهور تفاوتهايى بنيادين با يكديگر دارند. ²وجه عبادى: آيۀ شريفۀ وَ مٰا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلاّٰ لِيَعْبُدُونِ ³در حقيقت (علاوه بر بيان وظيفۀ انس و جنّ) ريشۀ كلام امام‌الموحّدين(ع) است كه با تقسيم كردن انسانها به سه گروه، عبادتى را عبادت مى‌داند كه نه به اميد بهشت و نه از ترس دوزخ، بلكه از روى اخلاص و باور به شايستگى خداوند براى عبادت و براى سپاس از همۀ نعمتهايش باشد. بنابراين، نمى‌توان عبادتِ موصوف در آيۀ كريمۀ