48هر چند بعضى از علما حجّ بدون تجارت را افضل شمرده‌اند:

«لان الحج بدون التّجارة أفضل و اكمل ». ¹

در آيۀ 198 سورۀ بقره فرموده است:

لَيْسَ عَلَيْكُمْ جُنٰاحٌ أَنْ تَبْتَغُوا فَضْلاً مِنْ رَبِّكُمْ فَإِذٰا أَفَضْتُمْ مِنْ عَرَفٰاتٍ فَاذْكُرُوا اللّٰهَ عِنْدَ الْمَشْعَرِ الْحَرٰامِ وَ اذْكُرُوهُ كَمٰا هَدٰاكُمْ وَ إِنْ كُنْتُمْ مِنْ قَبْلِهِ لَمِنَ الضّٰالِّينَ . ²

«گناهى بر شما نيست كه از فضل پروردگار خود (و از منافع اقتصادى در ايّام حج) بر خوردار شويد (كه يكى از فلسفه‌هاى حج پى ريزى يك طرح جامع اقتصاد اسلامى است) و هنگامى كه از عرفات كوچ كرديد، خدا را در نزد مشعر الحرام ياد كنيد ، همانطور كه شما را هدايت نمود، گرچه پيش از آن از گمراهان بوديد.»

اسلام نسبت به همه چيز با ديد جامع مى‌نگرد و دستورهايش منطقى و در جهت اصلاح و رفاه بشر است. پيش از اسلام تجارت، مسافربرى و حمل بار در موسم حج را حرام و گناه و موجب ابطال حج مى‌شمردند. مسلمانان كه خود شاهد و چه بسا پيش از گرويدن به اسلام عامل به اين معتقدات بودند، منتظر روشن شدن موضوع بودند كه : آيا مجازند طبق روش گذشته عمل كنند يا نه؟ آيۀ مورد نظر، حكم جاهلى را ابطال و اعلام كرد كه در موسم حج نه تنها تجارت و كسب درآمد حرام نيست بلكه همانگونه كه اخلاق، سياست، فرهنگ ، از فلسفه‌هاى حج است. اقتصاد نيز فلسفۀ مهمّ ديگر است و اين كنگرۀ عظيم جهانى حج مى‌تواند و بايد پايه و اساس محكمى باشد براى يك جهش عمومى اقتصادى ممالك و ملل و امّتهاى اسلامى تا بتوانند خود را از نظر روابط اقتصادى، از ملل غير اسلامى و بخصوص مخالفان و دشمنان بيگانۀ آن ، بى نياز كنند.

در اينجا بايد توجه داشت كه مسائل تجارى مانع از انجام اعمال حج بطور تمام و كامل نشود؛ زيرا «... إن التجارة إن وقعت نقصا في أعمال الحجّ لم تكن مباحة و إن لم