36دوّم اين‌كه: زائران ايرانى در سرزمين مقدس «مشعر» جاى مناسب براى اقامت ندارند. زائران ايرانى مجبور بودند بيشتر درون اتوبوسهاى مستقر در توقف‌گاه‌ها بمانند و يا در حاشيه جاده و در ميان دود و دم خفه‌كننده اتوبوسهاى ديگر كشورها كه به مسير اختصاصى ايرانيان راه داده شده بودند، وقوف كنند.
با توجه به اين كه بر راز و نياز در مشعرالحرام تأكيد بسيار شده و به جاست كه زائران آن شب را به تهجد و مناجات بگذرانند، اما موقعيتى كه اينجانب ديدم براى تنها چيزى كه تناسب نداشت، همين امور بود.
كمبود سرويس‌هاى بهداشتى و عدم نظافت بسيارى از آنها توسط زائران ديگر كشورها باعث شده بود براى تجديد وضو زائران مدت مديدى را در صف بمانند. از سوى ديگر انبوه زباله‌ها در كنار محل استقرار زائران موجب انتشار بوى نامطبوع آن شده بود.
گويى اين وضعيت در مشعر با بيش از يكصد سال پيش تفاوت بسيار زيادى نكرده است. امين الدوله كه صدر اعظم ناصرالدين شاه بوده است و در سال 1321 ق به حج مشرف شده،پيرامون وقوف در مشعر مى‌نويسد:
«... اول مايرُىٰ، همان عرصات عرفات و محشر و مشعر و غوغاى مناسب و چون در عمر خود با شاهنشاه... ناصرالدين شاه اردوها ديده و در سايۀ چادر اوقات خود را گذرانيده‌ام، در اين اردو كه هستيم، هنوز حسن ترتيبى نمى‌بينيم. شترها را نزديك چادرها خوابانيده‌اند. عربدۀ عرب و شتر به هم آميخته، عفونت اين دو جانور به يكديگر پيشى مى‌گيرد. سماخ و دماغ در زحمت است. مى‌گويند اگر كسى از خيام چند گام تجاوز كند، فَدَمهُ هَدَر!..." 1
البته در شوراى هماهنگى بعثه اين امر مطرح شد و گفته شد كه مسؤلان همه ساله براى بهبود مشعر پيشنهاداتى را به مسؤولان سعودى ارائه داده‌اند.
* * *