24روحانى و صحنه‌هاى مملوّ از روحانيّت و صفا و اخلاص بيفتند، روح تازه‌اى در آنها دميده مى‌شود (اين، اثر تربيتى و اخلاقى حج است) .
2- «آثار سياسى» كه در كنار آثار تربيتى حج قرار دارد بسيار مهم است؛ چرا كه حج - اگر همان گونه كه اسلام دستور داده و ابراهيم بت شكن، جهانيان را به آن فراخوانده انجام شود - سبب عزّت مسلمين، و تحكيم پايه‌هاى دين، و وحدت كلمه، و مايۀ قدرت و شوكت در برابر دشمنان، و برائت از مشركين جهان خواهد شد، و اين كنگرۀ عظيم الهى، كه هر سال در كنار خانۀ خدا تشكيل مى‌شود، بهترين فرصت را به مسلمانان براى بازسازى نيروهاى خويش، و تقويت پايه‌هاى اُخوّت و برادرى، و خنثى كردن توطئه‌ها و نقشه‌هاى دشمنان اسلام در طول يك سال مى‌دهد.
ولى متأسّفانه همان گونه كه گروهى از مسلمين به عمق فلسفۀ اخلاقى حج نمى‌رسند، از فلسفۀ سياسى آن نيز بى خبرند. تنها به ظواهر قناعت مى‌كنند، و از روح اين عبادت بزرگ غافلند، و به گفتۀ يكى از سياستمداران بيگانه: «واى به حال مسلمانان اگر معنى حج را نفهمند، و واى به حال دشمنان اسلام اگر مسلمين معنى حج را بفهمند!» .
3- «آثار علمى و فرهنگى» يكى ديگر از آثار مهمّ حج، كه در روايات معصومين عليهم السلام به آن اشاره شده، آثار فرهنگى آن است، چرا كه آثار رسول اللّه صلى الله عليه و آله و ائمّۀ معصومين عليهم السلام در جاى جاى مكّه و مدينه و مواقفِ حج به چشم مى‌خورد، و حضور دانشمندان بزرگ اسلامى از تمام كشورها، اعمّ از علماى بزرگ دينى، و اساتيد فنون ديگر، و گويندگان و نويسندگان، كه همه سال در حج شركت دارند، فرصت خوبى به همۀ مسلمين جهان براى مبادلۀ اطّلاعات و دانستنيها در تمام زمينه‌هاى دينى و علمى مى‌دهد، و از همه گذشته، آگاهى خوبى از وضع همۀ مسلمين جهان در آن محيط پيدا