17
وضع جمره در گذشته
آنچه از مطالعه و جست‌وجو در تاريخ و سفرنامه‌هاى حج به دست مى‌آيد، اين است كه ستون‌هاى چهارگوشى كه امروزه ديده مى‌شود و حدود نه متر ارتفاع و قطرهاى مختلف دارند، در ادوار گذشته تغيير شكل‌هايى پيدا كرده است و شايد اصلاً روزگارى اثرى از اين ستون‌ها نبوده باشد؛ چنان‌كه «محب الدين طبرى» (متوفاى 494ه.ق) مى‌گويد:
رمى (محل انداختن سنگ‌ها) حد معينى ندارد جز اينكه بر فراز هر جمره، علمى برافراشته‌اند و آن عمودى است معلق و آويزان كه ريگ‌ها را به زير يا به اطراف آن علم مى‌اندازد و احتياط اين است كه دور از آن محل نباشد. برخى از متأخرين آن را محدود به سه متر از هر طرف نموده‌اند جز در جمره عقبه كه چون در كنار كوه واقع شده، فقط يك طرف دارد. 1
به احتمال قوى، اين پرچم‌ها كه محب الدين طبرى از آن ياد مى‌كند، در قرن پنجم براى اين در محل جمرات نصب شده بوده كه حاجيان محل جمره را گم نكنند و به اشتباه جاى ديگر سنگ نزنند؛ زيرا در آن زمان منا بيابانى بيش نبوده است و تعيين محل جمره نياز به نشانه‌اى داشته است؛ چنان‌كه نقل كرده‌اند، در زمان‌هاى گذشته گاهى حجاج محل رمى را گم مى‌كردند و از روى اشتباه به جاى ديگر سنگ مى‌انداختند.
مى‌گويند در زمان حكومت متوكل عباسى، مردم ناآگاه جاى جمره را تغيير دادند و در غير محل رمى سنگ مى‌انداختند. «اسحاق بن سلمة الصائغ» كه از طرف متوكل مسئول امور حج و كعبه بود، پشت جمره عقبه، ديوارى ساخت تا محل رمى مشخص شود. 2
«ابن جُبَير اندلسى» (539 - 614ه .ق) در سفرنامه خود، در وصف جمره عقبه مى‌گويد:
در اول منا از سمت مكه واقع شده است و در سمت چپ كسى كه عازم مكه است، قرار گرفته و در وسط راه واقع است و به علت ريگ‌هاى جمرات كه در آن جمع