12حج به همين گونه و شكل كه امروز برگزار مى‌شود و در قالب و بافت همين مناسك متداول و مرسوم، از سابقه و پيشينه‌اى طولانى برخوردار است. شيوه و ترتيب حجِ‌ّ ما، با مناسكى از قبيل: «طواف»، «سعى»، «قربانى» و «رمى شيطان» به زمان سرسلسله پيامبرانِ حنيف، حضرت ابراهيم(ع) بازمى‌گردد؛ همان‌گونه كه بطور قطع، بينانگذار اصل حج، نيز آن حضرت بوده است و خداى تعالى به او دستور فرمود تا اعلام حج كند و مردم را از هر سو به حجِ‌ّ خانه، فرا خواند. (وَ أَذِّنْ فِي النّٰاسِ بِالْحَجِّ يَأْتُوكَ رِجٰالاً وَ عَلىٰ كُلِّ ضٰامِرٍ يَأْتِينَ مِنْ كُلِّ فَجٍّ عَمِيقٍ ). 1
اما در عين آنكه حجِ‌ّ مورد قبول و توصيه اسلام، سنّتى ابراهيمى است و شريعت مقدّس اسلام همان شكل حج را، بر مسلمانان تكليف كرده؛ مناسك، اجزاء، شرايط و اركان آن را به ما آموخته است. حج، در قالب همين اعمال و هيئات و يا در اشكال و كيفيت‌هاى ديگر، از سابقه‌اى بس زياد برخوردار است؛ سابقه و قدمتى كه امتداد آن، به سال‌ها قبل از خلقت آدم، ابوالبشر(ع) مى‌رسد. چنانكه به شهادت روايتى از امام صادق(ع) سابقه حج، به سه هزار سال قبل از آدم مى‌رسد:
امام صادق(ع) فرمودند: پس از آن كه حج آدم(ع) به پايان رسيد، جبرئيل به او فرمود:
«هَنِيئاً لَكَ يَا آدَمُ قَدْ غُفِرَ لَكَ لَقَدْ طُفْتُ بِهَذَا الْبَيْتِ قَبْلَكَ بِثَلَاثَةِ آلَافِ سَنَةٍ». 2
گوارا باد بر تو، اى آدم، بخشوده شدى، من اين خانه را سه هزار سال قبل از تو طواف كردم.
بنابراين اولين حاجى از اهل آسمان، جبرئيل بوده كه سه هزار سال قبل از آدم، حج گزارده است و هزار سال پس از جبرئيل، ديگر ملائك حج گزارده‌اند.
عن ابى عبداللَّه(ع) قال:
«لَمَّا أَفَاضَ آدَمُ مِنْ مِنًى تَلَقَّتْهُ الْمَلَائِكَةُ فَقَالُوا يَا آدَمُ بُرَّ حَجُّكَ أَمَا إِنَّهُ قَدْ حَجَجْنَا هَذَا الْبَيْتَ قَبْلَ أَنْ تَحُجَّهُ بِأَلْفَيْ عَامٍ». 3
«پس از آن كه آدم از منى بازگشت (و حجش به پايان رسيد)، ملائكه ملاقاتش