42 4. بازگشت اسيران به مدينه يا كربلا

اشاره شد كه شيخ طوسى، بيستم صفر يا اربعين را، زمان بازگشت اسيران كربلا از شام به مدينه دانسته است. بايد افزود كه نقلى ديگر، اربعين را زمان بازگشت اسيران از شام به كربلا مى‌داند. تا اينجا از لحاظ منابع كهن، بايد گفت اعتبار سخن نخست، بيش از سخن دوم است. با اين حال علامه مجلسى پس از نقل هر دو مورد، اظهار مى‌دارد: «احتمال صحت هر دوى اينها (به لحاظ زمانى) بعيد مى‌نمايد». ¹ ايشان اين ترديد را در كتاب دعايى خود، «زاد المعاد» نيز عنوان كرده است. با اين حال در متون نسبتاً قديمى مانند «لهوف» و «مثيرالاحزان» آمده است كه اربعين، مربوط به زمان بازگشت اسيران از شام به كربلاست و اسيران از راهنمايان خواستند تا آنها را از كربلا عبور دهند.

بايد توجه داشت كه اين دو كتاب، در عين حال كه مطالب مفيدى دارند، از جهاتى اخبار ضعيف و خيالى نيز دارند كه براى شناخت آنها، بايد آنها را با متون كهن‌تر مقايسه و اخبار آنها را ارزيابى كرد. اين نكته را هم بايد افزود، منابعى كه پس از لهوف، به نقل از آن كتاب، اين خبر را نقل كرده‌اند، نبايد با نام منابعى مستند و مستقل ياد شوند؛ در نتيجه به كتاب‌هايى مانند «حبيب السير» كه به نقل از آن منابع، خبر بازگشت اسيران به كربلا را آورده‌اند، نمى‌توان استناد كرد. ²

در اينجا مناسب است دو نقل را درباره تاريخ ورود اسيران به دمشق ياد كنيم. نخست نقل ابوريحان بيرونى است كه نوشته است:

در نخستين روز ماه صفر «أدخل رأس الحسين(ع) مدينة دمشق، فوضعه يزيد (لعنه الله) بين يديه و نقر ثناياه بقضيب كان فى يده و هو يقول :