20
فرايند حج در تقويت امت اسلامى
حج به عنوان عبادتى جهان‌شمول كه از ابعاد سياسى و اجتماعى عميقى در كنار ابعاد فقهى و عرفانى برخوردار است، از ظرفيت‌هاى گسترده، عميق و بى‌بديلى در تقويت ايده امت اسلامى نيز برخوردار است. برآورد اين ظرفيت‌ها را مى‌توان در تقويت شخصيت دينى مسلمانان در بستر تمدن اسلامى دانست كه فراتر از هويت‌ها و تشخص‌هاى ملى و فرهنگ‌هاى منطقه‌اى است.
ظرفيت‌هاى حج براى تقويت امت اسلامى را مى‌توان در پنج عرصه سياسى، ارتباطى، فقهى، اخلاقى و اقتصادى مشاهده كرد. به عبارت ديگر از اين پنج طريق، هويت دينى در حج فراتر از هويت‌هاى ملى و جغرافيايى تقويت مى‌شود.
1. هم‌گرايى سياسى (تقويت نقاط مشترك)
حج يكى از مهم‌ترين جلوه‌هاى سياسى و اجتماعى اسلام است كه بنا بر تقويت نقاط مشترك در سطوح ايدئولوژيك و سياسى دارد. حج با تداعى قبله مشترك، خداى مشترك (توحيد) و كتاب مشترك، اهداف مشتركى را براى مسلمانان ترسيم مى‌كند 1 و از اين طريق مسلمانان را در سطح ايدئولوژيك به اتحاد فرا مى‌خواند. به اين ترتيب وحدت ايدئولوژيك شكل مى‌گيرد.
صاحب‌نظران، ايدئولوژى را عامل بسيار مهمى در ايجاد پيوند ميان «ما» و ايجاد تمايز بين ما و «ديگران» مى‌دانند. اين امر در اثراتى كه ايدئولوژى مذهبى در وادار كردن افراد در توجه به منافع ديگران دارد، آشكار است. 2 به اين ترتيب حج به عنوان يك امر ايدئولوژيك مذهبى تأثير زيادى در تقويت امت اسلامى دارد.