24امپراتورى بزرگ مشرق‌زمين را پديد آورد. كمبوجيه، جانشين كوروش، با تصرف مصر (سال 525 ق.م.) 1 قلمرو هخامنشيان را وسعت قابل توجهى بخشيد. بدين‌ترتيب، بزرگ‌ترين ساختار سياسى و امپراتورى آسيا در عصر باستان پديد آمد 2، به گونه‌اى كه در آن زمان، مرزهاى سياسى اين امپراتورى، از شرق به رود پنجاب در هند و در غرب به صحراى ليبى مى‌رسيد. 3 آخرين پادشاه قدرتمند سلسله هخامنشى، داريوش اول (522-486ق.م.) بود كه براى بهتر اداره كردن سرزمين‌هاى زير سلطه خود، تشكيلات ادارى تازه‌اى وضع كرد. از زمان داريوش، درگيرى‌ها و رقابت هخامنشيان با يونانيان آغاز شد كه برخى تاريخ‌نگاران، از اين جنگ‌ها، با تعبير «برخورد شرق و غرب» ياد كرده‌اند.
در پى انحطاط هخامنشيان كه از زمان خشايارشا آغاز شد و در زمان داريوش سوم به اوج خود رسيده بود، اسكندر مقدونى پس از تسلط بر يونان، به قلمروى هخامنشيان در شرق لشكركشى كرد. او با شكست دادن سپاه هخامنشيان، شوش و تخت جمشيد (331 ق.م.) را تسخير كرد. بدين ترتيب، ايرانيان حدود هشتاد سال، زير سلطه اسكندر و جانشينانش قرار گرفتند كه در تاريخ، از آنان به نام سلوكيان (نام يكى از فرماندهان اسكندر) ياد مى‌شود. 4
سومين قوم آريايى كه موفق به تشكيل حكومت در ايران باستان شدند، اشكانيان (پارت‌ها) بودند. آنان ضد سلوكيان شوريدند 5 و با عقب راندن تدريجى بيگانگان از شمال شرق و ديگر سرزمين‌هاى اشغال شده، دولتى را تأسيس كردند كه به نام