15
پيشگفتار
هم‌جوارى جزيرة العرب با ايران، وجود مناسبات ميان اين دو سرزمين را ايجاب مى‌كرد. حضور ايرانيان در مناطق مختلف شبه جزيره، همچون جده، يمن و شرق عربستان، وجود كلمات دخيل فارسى در قرآن كريم و زبان و ادبيات عرب، و نيز وجود گزارش‌هايى از ارادت قلبى ايرانيان به كعبه و زمزم، بيانگر مناسبات درازمدت ايران و حجاز است. پس از ورود اسلام به ايران و لزوم انجام مناسك حج براى افراد مستطيع، زيارت مرقد منور رسول الله(ص) در مدينه و حضور اهل‌بيت(عليهم السلام) در آن شهر، براى ايرانيان مسلمان، به‌ويژه شيعيان، اهميت بسزايى داشت.
با روى كار آمدن دولت‌هاى نيمه‌مستقل و مستقل در ايران، مناسبات آنها با حجاز فراز و نشيب‌هايى داشت. تسلط و نفوذ دولت‌هاى طولونيان، اخشيديان، فاطميان، ايوبيان، مماليك (حاكمان مصر و شام) و نيز امپراتورى عثمانى بر حجاز و همچنين نوع حكومت‌ها در ايران، در ميزان و چگونگى مناسبات آنها با حجاز تأثير داشت.
مقصود از مناسبات ايرانيان با حجاز، صرف روابط سياسى دولت‌هاى حاكم بر ايران با حاكمان حجاز نيست، بلكه روابط مردم دو سرزمين را در ابعاد مختلف نيز شامل مى‌شود. البته در تاريخ سرزمين‌هاى اسلامى، به‌ويژه ايران، يكى از عرصه‌هاى مهم مرتبط با حج، سياست و حكومت بود. هر يك از دولت‌هاى اسلامى، بيشترين