37روششان نبوده، داشته است. حيله‌هايى كه براى خروج از برخى احكام شرعى افزايش يافته چه‌بسا ناشى از همين امر بوده باشد. 1
براى نمونه، نقل شده است كه غياث بن ابراهيم براى دريافت جايزه و خوشامد خليفه عباسى (مهدى) كه بازى با كبوتر را دوست داشت، كلمه «جناح» را به حديث ابوهريره از پيامبر اسلام(ص) (لاسبق إلّا فى خفّ أو حافر أو نصل) اضافه نمود. 2
شهرستانى بر اين عقيده است كه در وضوى عهد نبوى اختلافى نبود؛ بلكه در كيفيت وضو در عهد دو خليفه اول و دوم نيز نقل خلافى نشده است. در عهد خليفه دوم تنها مسئله مسح بر خفّين مطرح و مورد اختلاف واقع شد و اين نيز، به نوبه خود، بيانگر عدم تفاوت جوهرى در امر وضو بين مسلمانان مى‌باشد. 3 اختلاف در كيفيت وضو در زمان عثمان پديد آمد. اين تغيير حكم در زمان خلافت وى منحصر به وضو نماند. اتمام نماز در منا، اذان ثالث در روز جمعه و تقديم خطبۀ نماز عيدين نيز از اين زمره‌اند 4 و اساساً همين احداثات دينى عثمان بود كه به‌عنوان يكى از عوامل، در كنار بى‌عدالتى‌ها، وى را به ورطه نابودى كشاند. 5
تغيير وضو و امثال آن را كه در زمان پيامبر(ص) و تا دوازده سال بعد مورد اختلاف نبود، نمى‌توان به اختلاف روايات يا قرائت‌ها نسبت داد. ازاين‌رو بى‌ترديد عوامل سياسى، به‌ويژه نقش اساسى بنى‌اميه، در آن مؤثر بوده است. 6 جالب اينكه