20 غير مرتبط با يكديگر را كه نه يك نژاد دارند و نه يك زبان و نه يك حكومت و نه يك مليت، در يك سرزمين با آمادگى روحى فوق العاده‌اى جمع كرده است. اجتماع قطعاً بى‌نظيرى است؛ اجتماعى كه از لحاظ كميت، كم نظير و شايد بى‌نظير است. و اما از لحاظ كيفيت قطعاً بى‌نظير است؛ زيرا اولاً طبيعى است كه هيچ زورى پشت سر آن نيست، اجتماعى كه براساس مطامع نيست، بلكه مطامع را پشت سر گذاشته‌اند، اجتماعى كه در آن انگيزه جنسى يا تفريح و تفنن وجود ندارد، حداكثر اين است كه اخيراً از رنج آن كاسته‌اند، اجتماعى كه لااقل موقتاً تفاخرات و منيت‌ها را كنار گذاشته‌اند، همه با يك نوع فكر و يك نوع لباس و يك نوع عمل و در يك راه، قدم برمى‌دارند. تا اينجا را اسلام و حج انجام داده است، از آن به بعد، يعنى استفاده از اين اجتماع عظيم خالص، با ماست. ¹

2. ضرورت پرداختن به سيره بزرگان درباره حج

سيره و سخن عارفان و عالمان، از مؤلفه‌هاى فرهنگى اثرگذار در جامعه اسلامى است كه توجه به آن، در مسير رشد و بالندگى و تعالى معنوى و علمى كشور گره‌گشاست و نقش مهمى در دميده‌شدن حيات طيبه در كالبد جامعه دارد. قرآن كريم به اين مؤلفه فرهنگى اثربخش اهتمام ويژه‌اى ورزيده و در بسيارى از آيات، با بازگويى سخن و سيره انسان‌هاى بزرگ، يكى از اصل‌هاى كليدى تربيت و پرورش را كه همان الگوگرفتن از اين بزرگان است به دست انسان سپرده است. از اين رهگذر، يكى از شيوه‌هاى تعالى بخشيدن به سفر ملكوتى حج، اهتمام به شيوه دين‌ورزى عارفان و عالمان دراين‌باره و پرداختن و عمل به آنهاست.