15
گستره ابعاد اقتصادى حج
مجيد رضايى دوانى 1
قبله‌گاه مسلمانان برخوردار از آيات بينات، امنيت و هدايت جهانيان است. پناهگاه بشريت و مكان امن براى عارفان و معتكفان درگاه الهى است. تمامى انسان‌ها مأمور به زيات آن و شاهد منافع آن هستند. بيابان لم‌يزرع و وادى خشك به دعاى ابراهيم(ع) محل وفود انسان‌ها گشت و نعمت‌هاى الهى بر آن باريدن گرفت. (سوره آل عمران، آيه 96، ابراهيم، 35 - 37، حج، 26 - 27، بقره، 125 و 126). سال‌ها از آن زمان مى‌گذرد و هر ساله ميليون‌ها عاشق پاكباز با كوله‌بارى از اميد و آرزو در آن ديار رحل اقامت مى‌افكنند و زيباترين جلوه‌هاى عبوديت شكل مى‌گيرد.
كاروان حجاج با حضور در ميقات‌هاى عارفانه جلوه‌اى از قيامت را مشاهده مى‌كند و جوشش ايمان آنان در آن ديار سربرمى‌آورد و براى تقرب به بارگاه الهى از خودبينى مى‌رهند و با درك عيد اضحى شادى ملكوتى خود را جشن گرفته و همنشين ملكوتيان مى‌گردند و از تمامى مظاهر شرك و آلودگى ظاهرى و باطنى برائت جسته و براى زيستنى بى‌آلايش آماده مى‌گردند و اين تمام نعمت حج بر آدميان است.
اما در كنار اين حضور عارفانه منافع دنيويى نيز براى انسان‌ها شكل مى‌گيرد. علاوه بر منفعت وحدت اسلامى، ديدار دوستان و برادران ايمانى و ديگر منافع فرهنگى، اجتماعى عقيدتى و سياسى، منافع اقتصادى حج هم ظهور و بروز گسترده‌اى دارد. بررسى آثار اقتصادى حج در طول سال جايگاه و اثر يكى از مهم‌ترين نهادهاى مذهبى را در اقتصاد اسلامى روشن مى‌كند. نهادهاى مذهبى به علت ارتباط وثيق با قلوب مردم مسلمان علاوه بر ارتباطات معنوى، شكل‌دهنده روابط اقتصادى مى‌باشند.
نوشتار حاضر پس از بيان جايگاه اقتصادى حج در متون دينى و گذر تاريخى ارتباط اقتصاد اسلامى و اقتصاد حج را مطرح مى‌كند و ويژگى حج را در اثرگذارى بر اقتصاد اسلامى بررسى مى‌كند تا نشان