18
2. «بدا» چيست؟ آيا اين عقيده از كتاب و سنت سرچشمه مى‌گيرد؟
«بدا» واقع نشدن چيزى است كه در ظاهر مى‌بايست واقع مى‌شد. بسيارى از رويدادها بر پايه ظواهر علل و اسباب بايد رخ دهند يا وقوع چنين حوادث را يكى از پيامبران الهى خبر مى‌دهد، اما آن حادثه روى نمى‌دهد، در اين هنگام گفته مى‌شود بدا حاصل شد؛ يعنى آنچه به ظاهر واقع‌شدنى و بى‌گمان تحقق يافتنى مى‌نمود، رخ نمى‌دهد.
بدا در امور تكوينى همانند نسخ در امور تشريعى است و واژه نسخ نيز در قرآن و روايات به كار رفته است. ميان بدا و نسخ رابطه‌اى وجود دارد كه با كشف آن، تفسير اين دو واژه نيز روشن‌تر مى‌شود. قرآن مى‌فرمايد:
مٰا نَنْسَخْ مِنْ آيَةٍ أَوْ نُنْسِهٰا نَأْتِ بِخَيْرٍ مِنْهٰا ... (بقره: 106)
هر [حكم و] آيه‌اى را نسخ كنيم يا [نسخ] آن را به تأخير اندازيم بهتر از آن يا همانند آن را مى‌آوريم.
نسخ در لغت، در معناى «از ميان بردن چيزى» به كار مى‌رود؛ مانند از ميان رفتن سايه با آمدن آفتاب. اما در اصطلاح، پايان يافتن حكمى را مى‌گويند كه از پيش، با وحى مشخص شده يا پايان يافتن شريعت پيامبرى كه پيامبر ديگر آن را نسخ كرده است؛ مانند نسخ شدن يهوديت و مسيحيت با آمدن اسلام. نسخ در خود احكام اسلام نيز رخ داده است؛ مانند نسخ نماز خواندن به‌سوى بيت‌المقدس كه ظاهر حكم تداوم قبله بودن اين مكان است، اما خداوند حكم ديگرى را ظاهر نموده و كعبه را قبله قرار مى‌دهد؛ بدا در امور تكوينى نيز چنين است؛ مثلاً خداوند براى شخصى مدت عمر معينى را تقدير كرده است، ولى به سبب كارهاى خيرى مانند صدقه و صله رحم عمر