35مسلمانان رخ نمى‌داد. اما پس از رسول خدا(ص)، در دوران حكومت خلفاى سه‌گانه تغييرات گوناگونى در فرهنگ دولت‌مردان و بعضى مردم عادى، در حوزه‌هاى فكرى، اخلاقى، اقتصادى، مديريتى و... واقع شده بود. نه على(ع) مى‌پذيرفت كه با وضع موجود كنار بيايد و همان‌گونه خلافت كند كه پيشينيان خلافت مى‌كردند و نه كسانى كه 25 سال با اين روش خو گرفته بودند، حاضر مى‌شدند از اين روش دست بردارند؛ به‌خصوص كسانى كه در سايه حكومت‌هاى قبلى به نان و نوايى رسيده بودند. ازاين‌رو، فرمود: «
دعونى والتمسوا غيرى » و با پيش‌بينى حوادث آينده بيان داشت:
فَانّا مُستَقبِلونَ امراً لَهُ وُجوهٌ وَ الوانٌ لاتَقومُ لَهُ القُلوبُ وَلا تَثبُتُ عَلَيهِ العُقولُ... 1
ما حوادثى پيش رو داريم كه چهره‌هاى گوناگون و رنگ‌هاى مختلف دارد [و مردم از آن حوادث به فتنه خواهند افتاد. در اثر اين فتنه‌ها،] قلب‌هاى مردم در اين بيعت ثابت نخواهد ماند و عقل‌ها راه درست پيدا نخواهند كرد. - در سايه حكومت‌هاى پيشين - ابرهاى تاريك، افق حقيقت را پوشانده‌اند و راه مستقيم حق ناشناخته و پنهان مانده است. آگاه باشيد، اگر من دعوت شما را بپذيرم بر اساس آنچه مى‌دانم با شما رفتار خواهم كرد و به سخنان اين و آن و ملامت سرزنش‌كنندگان گوش نخواهم داد... .
در حالى‌كه ايشان در ابتداى مسئله خلافت پس از پيامبر(ص) مى‌فرمود: «من از همه شما بر خلافت شايسته‌ترم و با شما بيعت نمى‌كنم، بلكه شما بايد با من بيعت كنيد». 2
وقتى اين دو سخن على(ع) را كنار هم قرار مى‌دهيم، پى مى‌بريم كه دليل كناره‌گيرى ابتدايى على(ع) از خلافت پس از عثمان، تغييراتى است كه در دوران حكومت 25 ساله روى داده است.