27اين وقايع متفرقه دست به دست هم داده و يك داستان جالب تاريخى را تشكيل مى‌دهد كه نمونۀ كامل يك سير عبودى بنده به سوى خداست، و مشتمل بر دقايق آداب سير و طلب، و حضور و رسم محبت و دلباختگى، و اخلاص است. به طورى كه هر قدر در آن دقيق‌تر شويم حقايق تازه‌اى بر ما ظاهر و آشكار مى‌گردد.
اين نكته را بايد در اينجا متذكر شويم كه خداوند متعال به ابراهيم خليل دستور مى‌دهد كه عمل حج را براى مردم تشريع كند، چنانكه فرموده:
وَ أَذِّنْ فِي النّٰاسِ بِالْحَجِّ يَأْتُوكَ رِجٰالاً وَ عَلىٰ كُلِّ ضٰامِرٍ يَأْتِينَ مِنْ كُلِّ فَجٍّ عَمِيقٍ . 1
اگرچه اعمالى را كه ابراهيم تشريع كرد با جميع خصوصيات در دست نيست، ولى اين قدر معلوم است كه موضوع حج اجمالاً يك شعار دينى براى اعراب جاهليت قبل از اسلام بوده، سپس پيغمبر اسلام صلى الله عليه و آله مبعوث گرديد و اعمال حج اسلامى را واجب فرمود، و البته آن با اعمال حجى كه ابراهيم تشريع كرده بود تفاوتى نداشت، فقط از جهاتى كامل‌تر از آن بود چنانكه آيات زير به اين مطلب گواهى مى‌دهد:
قُلْ إِنَّنِي هَدٰانِي رَبِّي إِلىٰ صِرٰاطٍ مُسْتَقِيمٍ دِيناً قِيَماً مِلَّةَ