84شد. سلام كرد و عرض كرد: «سه مسئله دارم كه احدى جز تو آن را نمى‌داند و يكى از آن سؤال‌ها اين است كه چه چيز و چه انگيزه‌اى در كار بوده است كه مردم طواف خانه خدا را انجام دهند؟» پدرم فرمود:

خداى تعالى زمانى كه به ملائكه امر نمود كه آدم را سجده نمايند، آنان نپذيرفتند و گفتند: (قٰالُوا أَ تَجْعَلُ فِيهٰا مَنْ يُفْسِدُ فِيهٰا وَ يَسْفِكُ الدِّمٰاءَ) (بقره:28) و خداوند بر آنها غضب كرد. سپس ملائكه از خداوند طلب توبه و بازگشت نمودند و خداى تعالى براى آنكه آنان را مورد بخشش قرار دهد، امر فرمود تا به طواف «ضراح» كه «بيت‌المعمور» است بپردازند. سپس ملائكه «هفت سال» طواف كرده، از آنچه گفته بودند طلب استغفار نمودند و خداوند نيز بازگشت آنان را پذيرفت و از آنها راضى گرديد. سپس خداى تعالى، براى فرزندان آدم، كعبه را در برابر ضراح قرار داد تا محل بازگشت به سوى او و پاك شدن آنان از گناهان باشد و اين اصل و فلسفه طواف است. آن مرد، اين جواب را شنيد، گفت: «صدّقت؛ درست فرمودى». ¹

شيخ صدوق در ذيل اين حديث شريف روايت كرده است كه خداى متعال، خانه كعبه را در برابر بيت المعمور بنا كرد و به آدم(ع) امر نمود تا بر گِرد آن طواف نمايد و آدم دور خانه طواف نمود. خداوند توبه او را پذيرفت و طواف دور كعبه، سنتى شد كه تا روز قيامت فرزندان آدم براى آمرزش و پاك شدن از گناهان انجام مى‌دهند. ²

ب) همسان شدن با فرشتگان

محدّث بزرگ و فيلسوف والا مقام، فيض كاشانى در اين باره مى‌فرمايد:

بدان‌كه در عمل طواف به فرشتگان مقرب، شباهت مى‌يابى كه پيرامون عرش، حلقه زده، بر گرد آن طواف مى‌كنند و گمان مكن كه مقصود، طواف جسمانى به دور خانه است، بلكه مراد طواف به ذكر خداوندِ خانه است تا آن حد كه هيچ چيزى را جز به ياد او آغاز نكنى و پايان ندهى، همچنان‌كه طواف‌كننده طواف، از خانه شروع و به خانه ختم مى‌كند.

و بايد بدانى، همچنان‌كه طواف شريف، طواف به حضرت ربوبيت است و بر