35گوناگونى دارد. گاهى براى تضييع حقوق ديگران است. زمانى، به خاطر رنجشى است كه از طرف مقابل دارند و مى‌خواهند بدين وسيله، او را ناراحت كنند و مايه آرامش خود را فراهم آورند. گاهى هم ممكن است با اينكه در قلب، تمايل خاصى به اداى حق دارند، ولى ابهت و قدرت زورمندان، آنان را از بيان واقعيت بازمى‌دارد. اين در حالى است كه بر اساس آموزه‌هاى آزادى‌بخش اسلام، هر انسان مسلمان و آزاده‌اى وظيفه دارد به كمك مظلوم بشتابد. رسول آزادمردان جهان مى‌فرمايد:

لا تمنعن احدكم مهابة الناس أن يقوم بالحق إذا علمه . ¹

مبادا ابهت مردم، شما را از اقامه حقّى كه از آن آگاهيد، باز دارد.

اميدوارى به رحمت خداوند

در هيچ حال، نبايد از بخشش خداوند بزرگ نااميد شد. ممكن است گناه فرد، بسيار بزرگ باشد، ولى