51ديگرى نگاه مى‌كنند. انگار حاجى نبايد خلاف و خطا كند. ترس من هم از همين است كه نتوانم بار اين «عنوان» را بردارم.

گفتم: تنها در ايران نيست، همه جا اين توقع هست. مردم انتظار دارند كسى كه به حج رفته، محرم شده، طواف كرده، قربانى كرده، در عرفات اشك ريخته، آمرزيده شده، با گذشته‌اش فرق كند. چه خسارتى بالاتر از اينكه باز هم پس از پاك شدن، خود را به گناه آلوده كند!...

گفت: دلم شور مى‌زند، از خودم مطمئن نيستم.

گفتم: اين وسوسۀ شيطانى است. توكل به خدا كن. چه افتخارى بالاتر از اينكه انسان، به خاطر حاجى بودن، مورد اعتماد و حسن ظن و احترام ديگران باشد؟ گفتم كه خود اين حالت، سبب مى‌شود انسان بيشتر مواظب خودش باشد؛ مثل كسى كه احترام لباس، نام، خانواده و ادارۀ خود را بايد حفظ كند. خود اين وابستگى و عنوان، آدم را تحت كنترل درمى‌آورد.

گفت: دعايى، ذكرى، چيزى نمى‌دانى كه